|
|
|
शुक्ल यजुर्वेदः - एकोनविंशोऽध्यायः
स्वाद्वीं त्वा स्वादुना तीव्रां तीव्रेणामृताममृतेन ।
मधुमतीं मधुमता सृजामि सँ सोमेन ।
सोमोऽस्यश्विभ्यां पच्यस्व सरस्वत्यै पच्यस्वेन्द्राय सुत्राम्णे पच्यस्व ॥ १ ॥
परीतो षिञ्चता सुतँ सोमो यऽ उत्तमँ हविः ।
दधन्वा यो नर्यो अप्स्वन्तरा सुषाव सोममद्रिभिः ॥ २ ॥
वायोः पूतः पवित्रेण प्रत्यङ्क्सोमो अतिद्रुतः । इन्द्रस्य युज्यः सखा ।
वायोः पूतः पवित्रेण प्राङ्क्सोमो अतिद्रुत । इन्द्रस्य युज्यः सखा ॥ ३ ॥
पुनाति ते परिस्रुतँ सोमँ सूर्यस्य दुहिता । वारेण शश्वता तना ॥ ४ ॥
ब्रह्म क्षत्रं पवते तेजऽ इन्द्रियँ सुरया सोमः सुतऽ आसुतो मदाय ।
शुक्रेण देव देवताः पिपृग्धि रसेनान्नं यजमानाय धेहि ॥ ५ ॥
कुविदङ्ग यवमन्तो यवं चिद्यथा दान्त्यनुपूर्वं वियूय ।
इहेहैषां कृणुहि भोजनानि ये बर्हिषो नमऽ उक्तिं यजन्ति ।
उपयामगृहीतोऽस्यश्विभ्यां त्वा सरस्वत्यै त्वेन्द्राय त्वा
सुत्राम्णऽ एष ते योनिस्तेजसे त्वावीर्याय त्वा बलाय त्वा ॥ ६ ॥
नाना हि वां देवहितँ सदस्कृतं मा सँ सृक्षाथां परमे व्योमन् ।
सुरा त्वमसि सुष्मिणी सोमऽ एष मा मा हिँसीः स्वं योनिमाविशन्ती ॥ ७ ॥
उपयामगृहीतोऽस्याश्विनं तेजः सारस्वतं वीर्यमैन्द्रं बलम् ।
एष ते योनिर्मोदाय त्वानन्दाय त्वा महसे त्वा ॥ ८ ॥
तेजोऽसि तेजो मयि धेहि वीर्यमसि वीर्यं मयि धेहि
बलमसि बलं मयि धेह्योजोऽस्योजो मयि धेहि
मन्युरसि मन्युं मयि धेहि सहोऽसि सहो मयि धेहि ॥ ९ ॥
या व्याघ्रं विषूचिकोभौ वृकं च रक्षति ।
श्येनं पतत्रिणँ सिँहँ सेमं पात्वँहसः ॥ १० ॥
यदापिपेष मातरं पुत्रः प्रमुदितो धयन् ।
एतत्तदग्नेऽ अनृणो भवाम्यहतौ पितरौ मया ।
सम्पृच स्थ सं मा भद्रेण पृङ्क्त विपृच स्थ वि मा पाप्मना पृङ्क्त ॥ ११॥
देवा यज्ञमतन्वत भेषजं भिषजाश्विना ।
वाचा सरस्वती भिषगिन्द्रायेन्द्रियाणि दधतः ॥ १२ ॥
दीक्षायै रूपँ शष्पाणि प्रायणीयस्य तोक्मानि ।
क्रयस्य रूपँ सोमस्य लाजाः सोमाँशवो मधु ॥ १३ ॥
आतिथ्यरूपं मासरं महावीरस्य नग्नहुः ।
रूपमुपसदामेतत्तिस्रो रात्रीः सुरासुता ॥ १४ ॥
सोमस्य रूपं क्रीतस्य परिस्रुत्परिषिच्यते ।
अश्विभ्यां दुग्धं भेषजमिन्द्रायैन्द्रँ सरस्वत्या ॥ १५ ॥
आसन्दी रूपँ राजासन्द्यै वेद्यै कुम्भी सुराधानी ।
अन्तरऽ उत्तरवेद्या रूपं कारोतरो भिषक् ॥ १६ ॥
वेद्या वेदिः समाप्यते बर्हिषा बर्हिरिन्द्रियम् ।
यूपेन यूपऽ आप्यते प्रणीतोऽ अग्निरग्निना ॥ १७ ॥
हविर्धानं यदश्विनाग्नीध्रं यत्सरस्वती ।
इन्द्रायैन्द्रँ सदस्कृतं पत्नीशालं गार्हपत्यः ॥ १८ ॥
प्रैषेभिः प्रैषानाप्नोत्याप्रीभिराप्रीर्यज्ञस्य ।
प्रयाजेभिरनुयाजान्वषट्कारेभिराहुतीः ॥ १९ ॥
पशुभिः पशूनाप्नोति पुरोडाशैर्हवीँष्या ।
छन्दोभिः सामिधेनीर्याज्याभिर्वषट्कारान् ॥ २० ॥
धानाः करम्भः सक्तवः परीवापः पयो दधि ।
सोमस्य रूपँ हविषऽ आमिक्षा वाजिनं मधु ॥ २१ ॥
धानानाँ रूपं कुवलं परीवापस्य गोधूमाः ।
सक्तूनाँ रूपं बदरमुपवाकाः करम्भस्य ॥ २२ ॥
पयसो रूपं यद्यवा दध्नो रूपं कर्कन्धूनि ।
सोमस्य रूपं वाजिनँ सौम्यस्य रूपमामिक्षा ॥ २३ ॥
आश्रावयेति स्तोत्रियाः प्रत्याश्रावोऽ अनुरूपः ।
यजेति धाय्यारूपं प्रगाथा येयजामहाः ॥ २४ ॥
अर्धऽ ऋचैरुक्थानाँ रूपं पदैराप्नोति निविदः ।
प्रणवैः शस्त्राणाँ रूपं पयसा सोमऽ आप्यते ॥ २५ ॥
अश्विभ्यां प्रातःसवनमिन्द्रेणैन्द्रं माध्यंदिनम् ।
वैश्वदेवँ सरस्वत्या तृतीयमाप्तँ सवनम् ॥ २६ ॥
वायव्यैर्वायव्यान्याप्नोति सतेन द्रोणकलशम् ।
कुम्भीभ्यामम्भृणौ सुते स्थालीभि स्थालीराप्नोति ॥ २७ ॥
यजुर्भिराप्यन्ते ग्रहा ग्रहै स्तोमाश्च विष्टुतीः ।
छन्दोभिरुक्थाशस्त्राणि साम्नावभृथऽ आप्यते ॥ २८ ॥
इडाभिर्भक्षानाप्नोति सूक्तवाकेनाशिषः ।
संयुना पत्नीसंयाजान्त्समिष्टयजुषा सँस्थाम् ॥ २९ ॥
व्रतेन दीक्षामाप्नोति दीक्षयाप्नोति दक्षिणाम् ।
दक्षिणा श्रद्धामाप्नोति श्रद्धया सत्यमाप्यते ॥ ३० ॥
एतावद्रूपं यज्ञस्य यद्देवैर्ब्रह्मणा कृतम् ।
तदेतत्सर्वमाप्नोति यज्ञे सौत्रामणी सुते ॥ ३१ ॥
सुरावन्तं बर्हिषदँ सुवीरं यज्ञँ हिन्वन्ति महिषा नमोभिः ।
दधानाः सोमं दिवि देवतासु मदेमेन्द्रँ यजमानाः स्वर्काः ॥ ३२ ॥
यस्ते रसः सम्भृतऽ ओषधीषु सोमस्य शुष्मः सुरया सुतस्य ।
तेन जिन्व यजमानं मदेन सरस्वतीमश्विनाविन्द्रमग्निम् ॥ ३३ ॥
यमश्विना नमुचेरासुरादधि सरस्वत्यसुनोदिन्द्रियाय ।
इमं तँ शुकं मधुमन्तमिन्दुँ सोमँ राजानमिह भक्षयामि ॥ ३४ ॥
यदत्र रिप्तँ रसिनः सुतस्य यदिन्द्रोऽ अपिवच्छचीभिः ।
अहं तदस्य मनसा शिवेन सोमं राजानमिह भक्षयामि ॥ ३५ ॥
पितृभ्यः स्वधायिभ्यः स्वधा नमः पितामहेभ्यः स्वधायिभ्यः स्वधा नमः
प्रपितामहेभ्यः स्वधायिभ्यः स्वधा नमः ।
अक्षन् पितरोऽमीमदन्त पितरोऽतीतृपन्त पितरः पितरः शुन्धध्वम् ॥ ३६ ॥
पुनन्तु मा पितरः सोम्यासः पुनन्तु मा पितामहाः पुनन्तु प्रपितामहाः ।
पवित्रेण शतायुषा । पुनन्तु मा पितामहाः पुनन्तु प्रपितामहाः ।
पवित्रेण शतायुषा विश्वमायुर्व्यश्नवै ॥३७ ॥
अग्नऽ आयूँषि पवसऽ आ सुवोर्जमिषं च नः । आरे बाध्स्व दुच्छुनाम् ॥ ३८ ॥
पुनन्तु मा देवजनाः पुनन्तु मनसा धियः ।
पुनन्तु विश्वा भूतानि जातवेदः पुनीहि मा ॥ ३९ ॥
पवित्रेण पुनीहि मा शुक्रेण देव दीद्यत् । अग्ने क्रत्वा क्रतूँ१ऽ रनु ॥ ४० ॥
यत्ते पवित्रमर्चिष्यग्ने विततमन्तरा । ब्रह्म ते न पुनातु मा ॥ ४१ ॥
पवमानः सोऽ अद्य नः पवित्रेण विचर्षणिः ।
यः पोता स पुनातु मा ॥ ४२ ॥
उभाभ्यां देव सवितः पवित्रेण सवेन च ।
मां पुनीहि विश्वतः ॥ ४३ ॥
वैश्वदेवी पुनती देव्यागाद्यस्यामिमा बह्व्यस्तन्वो वीतपृष्ठाः ।
तया मदन्तः सधमादेषु वयँ स्याम पतयो रयीणाम् ॥ ४४ ॥
ये समानाः समनसः पितरो यमराज्ये ।
तेषाँल्लोकः स्वधा नमो यज्ञो देवेषु कल्पताम् ॥ ४५ ॥
ये समानाः समनसो जीवा जीवेषु मामकाः ।
तेषां श्रीर्मयि कल्पतामस्मिँल्लोके शतँ समाः ॥ ४६ ॥
द्वे सृतीऽ अश्रृणवं पितॄणामहं देवानामुत मर्त्यानाम् ।
ताभ्यामिदं विश्वमेजत्समेति यदन्तरा पितरं मातरं च ॥ ४७ ॥
इदं हविः प्रजननं मेऽ अस्तु दशवीरँ सर्वगणँ स्वस्तये ।
आत्मसनि प्रजासनि पशुसनि लोकसन्यभयसनि ।
अग्निः प्रजां बहुलां मे करोत्वन्नं पयो रेतोऽ अस्मासु धत्त ॥ ४८ ॥
उदीरतामवरऽ उत्परासऽ उन्मध्यमाः पितरः सोम्यासः ।
असुं यऽ ईयुरवृकाऽ ऋतज्ञास्ते नोऽवन्तु पितरो हवेषु ॥ ४९ ॥
अङ्गिरसो नः पितरो नवग्वाऽ अथर्वाणो भृगवः सोम्यासः ।
तेषां वयँ सुमतौ यज्ञियानामपि भद्रे सौमनसे स्याम ॥ ५० ॥
ये नः पूर्वे पितरः सोम्यासोऽनूहिरे सोमपीथं वसिष्ठाः ।
तेभिर्यमः सँरराणो हवीँष्युशन्नुशद्भिः प्रतिकाममत्तु ॥ ५१ ॥
त्वँ सोम प्रचिकितो मनीषा त्वँ रजिष्ठमनु नेषि पन्थाम् ।
तव प्रणीती पितरो नऽ इन्दो देवेषु रत्नमभजन्त धीराः ॥ ५२ ॥
त्वया हि नः पितरः सोम पूर्वे कर्माणि चक्रुः पवमान धीराः ।
वन्वन्नवातः परिधीँ१ऽ रपोर्णु वीरेभिरश्वैर्मघवा भवा नः ॥ ५३ ॥
त्वँ सोम पितृभिः संविदानोऽनु द्यावापृथिवीऽ आ ततन्थ ।
तस्मै तऽ इन्दो हविषा विधेम वयँ स्याम पतयो रयिणाम् ॥ ५४ ॥
बर्हिषदः पितरऽ ऊत्यर्वागिमा वो हव्या चकृमा जुषध्वम् ।
तऽ आ गतावसा शन्तमेनाथा नः शं योररपो दधात ॥ ५५ ॥
आहं पितॄन्त्सुविदत्राँ २ऽ अवित्सि नपातं च विक्रमणं च विष्णोः ।
बर्हिषदो ये स्वधया सुतस्य भजन्त पित्वस्तऽ इहागमिष्ठाः ॥ ५६ ॥
उपहूताः पितरः सोम्यासो बर्हिष्येषु निधिषु प्रियेषु ।
तऽ आ गमन्तु तऽ इह श्रुवन्त्वधि ब्रुवन्तु तेऽवन्त्वस्मान् ॥ ५७ ॥
आ यन्तु नः पितरः सोम्यासोऽग्निष्वात्ताः पथिभिर्देवयानैः ।
अस्मिन् यज्ञे स्वधया मदन्तोऽधि ब्रुवन्तु तेऽवन्त्वस्मान् ॥ ५८ ॥
अग्निष्वात्ताः पितरऽ एह गच्छत सदः-सदः सदत सुप्रणीतयः ।
अत्ता हवीँषि प्रयतानि बर्हिष्यथा रयिँ सर्ववीरं दधातन ॥ ५९ ॥
येऽ अग्निष्वात्ता येऽ अनग्निष्वात्ता मध्ये दिवः स्वधया मादयन्ते ।
तेभ्यः स्वराडसुनीतिमेतां यथावशं तन्वं कल्पयाति ॥ ६० ॥
अग्निष्वात्तानृतुमतो हवामहे नाराशँसे सोमपीथं यऽ आशुः ।
ते नो विप्रासः सुहवा भवन्तु वयं स्याम पतयो रयीणाम् ॥ ६१ ॥
आच्या जानु दक्षिणतो निपद्येमं यज्ञमभि गृणीत विश्वे ।
मा हिँसिष्ट पितरः केन चिन्नो यद्वऽ आगः पुरुषता कराम ॥ ६२ ॥
आसीनासोऽ अरुणीनामुपस्थे रयिं धत्त दाशुषे मर्त्याय ।
पुत्रेभ्यः पितरस्तस्य वस्वः प्र यच्छत तऽ इहोर्जं दधात ॥ ६३ ॥
यमग्ने कव्यवाहन त्वं चिन्मन्यसे रयिम् ।
तन्नो गीर्भिः श्रवाय्यं देवत्रा पनया युजम् ॥ ६४ ॥
योऽ अग्निः कव्यवाहनः पितॄन्यक्षदृतावृधः ।
प्रेदु हव्यानि वोचति देवेभ्यश्च पितृभ्यऽ आ ॥ ६५ ॥
त्वमग्नऽ ईडितः कव्यवाहनावाड्ढव्यानि सुरभीणि कृत्वी ।
प्रादाः पितृभ्यः स्वधया तेऽ अक्षन्नद्धि त्वं देव प्रयता हवीँषि ॥ ६६ ॥
ये चेह पितरो ये च नेह याँश्च विद्म याँ २ऽ उ च न प्रविद्म ।
त्वं वेत्थ यति ते जातवेदः स्वधाभिर्यज्ञँ सुकृतं जुषस्व ॥ ६७ ॥
इदं पितृभ्यो नमोऽ अस्त्वद्य ये पूर्वासो यऽ उपरासऽ ईयुः ।
ये पार्थिवे रजस्या निषत्ता ये वा नूनँ सुवृजनासु विक्षु ॥ ६८ ॥
अधा यथा नः पितरः परासः प्रत्नासोऽ अग्नऽ ऋतमाशुषाणाः ।
शुचीदयन्दीधितिमुक्थशासः क्षामा भिन्दन्तोऽ अरुणीरप व्रन् ॥ ६९॥
उशन्तस्त्वा नि धीमह्युशन्तः समिधीमहि ।
उशन्नुशतऽ आवह पितॄन्हविषेऽ अत्तवे ॥ ७० ॥
अपां फेनेन नमुचेः शिरऽ इन्द्रोदवर्तयः । विश्वा यदजय स्पृधः ॥ ७१ ॥
सोमो राजामृतँ सुतऽ ऋजीषेणाजहान्मृत्युम् ।
ऋतेन सत्यमिन्द्रियं विपानँ शुक्रमन्धसऽ इन्द्रस्येन्द्रियमिदं पयोऽमृतं मधु ॥ ७२ ॥
अद्भ्यः क्षीरं व्यपिबत् क्रुङ्~घाङ्गिरसो धिया ।
ऋतेन सत्यमिन्द्रियं विपानँ शुक्रमन्धसऽ इन्द्रस्येन्द्रियमिदं पयोऽमृतं मधु॥ ७३ ॥
सोममद्भ्यो व्यपिबच्छन्दसा हँसः शुचिशत् ।
ऋतेन सत्यमिन्द्रियं विपानँ शुक्रमन्धसऽ इन्द्रस्येन्द्रियमिदं पयोऽमृतं मधु॥ ७४ ॥
अन्नात्परिस्रुतो रसं ब्रह्मणा व्यपिबत् क्षत्रं पयः सोमं प्रजापतिः ।
ऋतेन सत्यमिन्द्रियं विपानँ शुक्रमन्धसऽ इन्द्रस्येन्द्रियमिदं पयोऽमृतं मधु ॥ ७५ ॥
रेतो मूत्रं वि जहाति योनिं प्रविशदिन्द्रियम् ।
गर्भो जरायुणावृतऽ उल्बं जहाति जन्मना ।
ऋतेन सत्यमिन्द्रियं विपानँ शुक्रमन्धसऽ इन्द्रस्येन्द्रियमिदं पयोऽमृतं मधु ॥ ७६ ॥
दृष्ट्वा रूपे व्याकरोत्सत्यानृते प्रजापतिः ।
अश्रद्धामनृतेऽदधाच्छ्रद्धाँ सत्ये प्रजापतिः ।
ऋतेन सत्यमिन्द्रियं विपानँ शुक्रमन्धसऽ इन्द्रस्येन्द्रियमिदं पयोऽमृतं मधु ॥ ७७ ॥
वेदेन रूपे व्यपिवत्सुतासुतौ प्रजापतिः ।
ऋतेन सत्यमिन्द्रियं विपानँ शुक्रमन्धसऽ इन्द्रस्येन्द्रियमिदं पयोऽमृतं मधु ॥ ७८ ॥
दृष्ट्वा परिस्रुतो रसं शुक्रेण शुक्रं व्यपिबत्पयः सोमं प्रजापतिः ।
ऋतेन सत्यमिन्द्रियं विपानँ शुक्रमन्धसऽ इन्द्रस्येन्द्रियमिदं पयोऽमृतं मधु ॥ ७९ ॥
सीसेन तन्त्रं मनसा मनीषिणऽ ऊर्णासूत्रेण कवयो वयन्ति ।
अश्विना यज्ञँ सविता सरस्वतीन्द्रस्य रूपं वरुणो भिषज्यन् ॥ ८० ॥
तदस्य रूपममृतँ शचीभिस्तिस्रो दधुर्देवताः सँरराणाः ।
लोमानि शष्पैर्बहुधा न तोक्मभिस्त्वगस्य माँसमभवन्न लाजाः ॥ ८१ ॥
तदश्विना भिषजा रुद्रवर्तनी सरस्वती वयति पेशोऽ अन्तरम् ।
अस्थि मज्जानं मासरैः कारोतरेण दधतो गवां त्वचि ॥ ८२ ॥
सरस्वति मनसा पेशलं वसु नासत्याभ्यां वयति दर्शतं वपुः ।
रसं परिस्रुता न रोहितं नग्नहुर्धीरस्तसरं न वेम ॥ ८३ ॥
पयसा शुक्रममृतं जनित्रँ सुरया मूत्राज्जनयन्त रेतः ।
अपामतिं दुर्मतिं बाधमानाऽ ऊवध्यं वातं सव्वं तदारात् ॥ ८४ ॥
इन्द्रः सुत्रामा हृदयेन सत्यं पुरोडाशेन सविता जजान ।
यकृत् क्लोमानं वरुणो भिषज्यन् मतस्ने वायव्यैर्न मिनाति पित्तम् ॥ ८५ ॥
आन्त्राणि स्थालीर्मधु पिन्वमाना गुदाः पात्राणि सुदुधा न धेनुः ।
श्येनस्य पत्रं न प्लीहा शचीभिरासन्दी नाभिरुदरं न माता ॥ ८६ ॥
कुम्भो वनिष्ठुर्जनिता शचीभिर्यस्मिन्नग्रे योन्यां गर्भोऽ अन्तः ।
प्लाशिर्व्यक्तः शतधारऽ उत्सो दुहे न कुम्भी स्वधां पितृभ्यः ॥ ८७ ॥
मुखं सदस्य शिरऽ इत् सतेन जिह्वा पवित्रमश्विनासन्त्सरस्वती ।
चप्यं न पायुर्भिषगस्य वालो वस्तिर्न शेषो हरसा तरस्वी ॥ ८८ ॥
अश्विभ्यां चक्षुरमृतं ग्रहाभ्यां छागेन तेजो हविषा शृतेन ।
पक्ष्माणि गोधूमैः कुवलैरुतानि पेशो न शुक्रमसितं वसाते ॥ ८९ ॥
अविर्न मेषो नसि वीर्याय प्राणस्य पन्थाऽ अमृतो ग्रहाभ्याम् ।
सरस्वत्युपवाकैर्व्यानं नस्यानि बहिर्बदरैर्जजान ॥ ९० ॥
इन्द्रस्य रूपमृषभो बलाय कर्णाभ्याँ श्रोत्रममृतं ग्रहाभ्याम् ।
यवा न बर्हिर्भ्रुवि केसराणि कर्कन्धु जज्ञे मधु सारधं मुखात् ॥ ९१ ॥
आत्मन्नुपस्थे न वृकस्य लोम मुखे श्मश्रूणि न व्याघ्रलोम ।
केशा नशीर्षन्यशसे श्रियै शिखा सिँहस्य लोम त्विषिरिन्द्रियाणि ॥ ९२ ॥
अङ्गान्यात्मन् भिषजा तदश्विनात्मानमङ्गैः समधात् सरस्वती ।
इन्द्रस्य रूपँ शतमानमायुश्चन्द्रेण ज्योतिरमृतं दधानाः ॥ ९३ ॥
सरस्वती योन्यां गर्भमन्तरश्विभ्यां पत्नी सुकृतं बिभर्ति ।
अपाँ रसेन वरुणो न साम्नेन्द्रँ श्रियै जनयन्नप्सु राजा ॥ ९४ ॥
तेजः पशूनाँ हविरिन्द्रयावत् परिस्रुता पयसा सारघं मधु ।
अश्विभ्यां दुग्धं भिषजा सरस्वत्या सुतासुताभ्याममृतः सोमऽ इन्दुः ॥ ९५ ॥
॥ इति एकोनविंशोऽध्यायः ॥
ॐ तत् सत् |