श्रीगणेशाय नमः ॥
जयजय श्रीगंगाधरा । त्रिशूळपाणी पंचवक्त्रा ।
अर्धनारीनटेश्वरा । श्रीशंकरा नीलकंठा ॥ १ ॥
भस्मोद्भूलना त्रिनयना । कर्पूरगौरा नागभूषणा ।
गजास्यजनका गौरीरमणा । भक्तवत्सला दयानिधे ॥ २ ॥
तू आदिमध्यांतरहित । अज अव्यय मायातीत ।
विश्वव्यापक विश्वनाथ । विश्वंभर जगद्गुरो ॥ ३ ॥
तू नामगुणातीत असून । स्वेच्छे मायेसी आश्रयून ।
नानारूप नामाभिधान । क्रीडार्थ होसी सर्वेशा ॥ ४ ॥
सत्त्व रज तम हे गुणत्रय । तूचि नटलासी निःसंशय ।
स्थिरचरात्मक भूतमय । त्वद्रुपचि आहे बा ॥ ५ ॥
तू ब्रह्मांडाआदिकारण । विश्वसूत्र तव आधीन ।
जैसे हालविसी स्वेच्छे करून । तैसे संपूर्ण नाचत ॥ ६ ॥
तुझिया इच्छेवाचुनी । काहीच नोहे जीवाचेनी ।
ऐसे जाणोनी अंत:करणी । तुज शरण रिघती जे ॥ ७ ॥
तयां भक्तांसी तू शंकर । पूर्णकाम करोनि साचार ।
भवाब्धीतूनि नेऊनि पार । स्वपदी स्थिर स्थापिसी ॥ ८ ॥
ऐसा तुझा अदभुत महिमा । नकळे त्याची कवणा सीमा ।
म्हणोनि केवळ परब्रह्मा । शरण आलो असे पा ॥ ९ ॥
तरी दयाब्धे मज पामरा । न्यावे भवाब्धिपैलपारा ।
तुजवाचुनी कोण दातारा । अनाथासी उद्धरील ॥ १० ॥
असो आता बहू विनवणी । आधी पुरवी मनाची धणी ।
त्वदगुण प्राकृत वाणी । कीजे ऐसी असे जी ॥ ११ ॥
तुझिया कृपे शिवलीलामृत । चौदा अध्याय वर्णिले यथार्थ ।
वेदव्यासे स्कंदपुराणात । ब्रह्मोत्तरखंडी कथिले जे ॥ १२ ॥
परी माझ्या मनाची तृप्ती । जाहली नाही बा पशुपती ।
म्हणोनि आणिक हृदयी स्फूर्ती देऊनि कथा वर्णवी पां ॥ १३ ॥
तूं शंकर होता प्रसन्न । हाता येते सर्व त्रिभुवन ।
महाराज तू भक्तांलागून । वरप्रदाने तोषविसी ॥ १४ ॥
तुज श्रीशंकरासमान । वरदाना शक्त नसे कोण ।
तुझे देखोनि उदारपण । ब्रह्माविष्णूही लाजती ॥ १५ ॥
काय वर्णावी उदारता । प्रत्यक्ष आपुली सुंदर कांता ।
देऊनिया रावणभक्ता । आत्मलिंग वोपिलेसी ॥ १६ ॥
तेविच दैत्येंद्र त्रिपुर । तारक आणि भस्मासुर ।
इत्यादि स्वभक्तांलागी अपार । अनिवार वर दिल्हेसी ॥ १७ ॥
तू अत्यंत भोळा भगवान । कपटेही करिता तव सेवन ।
देऊनि इच्छित वरदान । आनंदविसी सेविका ॥ १८ ॥
असो ऐका श्रोते सर्व । ऐसा करितां म्यां शिवस्तव ।
हृदयी प्रकटोनि दयार्णव । स्फूर्ति देत उत्तम ॥ १९ ॥
अरे ह्या कलियुगामाझारी । पाखंडी मातोनि पृथ्वीवरी ।
श्रुति स्मृति पुराणोक्त सारी । कर्मे बुडविते जाहले ॥ २० ॥
जैनमत ते आगळे । सर्व भूमंडळी पसरले ।
तेणेयोगे वर्ण सगळे । भुलोनि गेले साचार ॥ २१ ॥
ते देखोनि म्यां सत्वर । तन्मतखंडनालागी भूवर ।
शंकरनामे अति सुंदर । जो अवतार धरियेला ॥ २२ ॥
ते माझे अद्भुत चरित्र । आधुनिकासी न कळे पवित्र ।
तरी तू प्राकृत भावे विचित्र । वर्णन करी श्रीधरा ॥ २३ ॥
ऐसी शिवे केली प्रेरणा । म्हणोनि पुराणार्थ-विवरणा ।
एकीकडे ठेवूनि जाणा । जगद्गुरुचरित्र वर्णितो ॥ २४ ॥
तरी सर्व तुम्ही श्रोते संत । सावध राहा हो श्रवणार्थ ।
जगद्गुरुकथा ऐकतां समस्त । पापपर्वत भंगती ॥ २५ ॥
कल्पारंभी कमळासने । परब्रह्माच्या आज्ञेने ।
जी महदादिकांच्या योगाने । ही सर्व सृष्टी रचियेली ॥ २६ ॥
इयेच्या कल्याणालागून । सर्व मार्गदर्शक पूर्ण ।
ऋग्यजुः-साम-अथर्वण । हे चार वेद जाहले ॥ २७ ॥
परी त्या वेदांचे अर्थराशी । स्पष्ट न होत सर्वांसी ।
म्हणोनि परमात्म्याच्या मानसी । कृपासमुद्र उचंबळला ॥ २८ ॥
मग तो स्पष्ट व्हावयालागुनी । पाणिन्यादि रूपे अवतरोनी ।
व्याकरणादि षशास्त्र झणी । करिता जाहला परमात्मा ॥ २९ ॥
आणि मन्वादिक स्मृती । करिता झाला तो विंशती ।
तदभ्यासे सर्व जगती । श्रुत्यर्थ जाणू लागले ॥ ३० ॥
पुढे कलियुग होता प्राप्त । भूमंडळी मानव समस्त ।
अल्पायू मंदमती अत्यंत । ऐसे जाण होतील ॥ ३१ ॥
आणि श्रुति स्मृति शास्त्र केवळ । गगनापरी अत्यंत विशाळ ।
म्हणोनि त्यांचा मानवा सकळ । अभ्यास नोहे कदाचि ॥ ३२ ॥
तेणे ते सर्व अति अज्ञानी । आणि सन्मार्ग भ्रष्ट होऊनी ।
जन्ममरणादि तीव्र दुःखांनी तडफडतील निश्चये ॥ ३३ ॥
ऐसे पूर्वी नारायणे । जाणुनी मग दयार्द्रपणे ।
कलिजनांच्या उद्धाराकारणे । व्यासावतार धरियेला ॥ ३४ ॥
आणि त्या व्यासपे चांग । चारी वेदांचे करूनि विभाग ।
वेदार्थदर्शक ऐसे सवेग । महाभारत रचियेले ॥ ३५ ॥
आणि विष्णु शिव नारद पद्म । मार्कंडेय भागवत ब्राह्म ।
अग्नि भविष्य वराह कुर्म । मत्स्य लिंग ब्रह्मवैवर्त ॥ ३६ ॥
स्कंद वामन आणि गरुड । तेवीचि अठरावे ब्रह्मांड ।
ऐसी अष्टादश पुराणे प्रचंड । लोकोद्धारार्थ रचियेली ॥ ३७ ॥
मग मेदिनी एकैक ब्राह्मण । व्यासकृत विभागातून ।
यथामती एकैक भागालागून । अभ्यासू लागले आनंदे ॥ ३८ ॥
आणि इतिहास पुराणे ऐकून । सन्मार्गे चालू लागले संपूर्ण ।
परी पुढे कलीच्या योगेकरून संकट दारुण पातले ॥ ३९ ॥
वेदशास्त्र पुराणे निंदनी । तयांचा दूरचि त्याग करूनी ।
पाखंड बौद्धमते निशिदिनी । वर्ते लागले सकळिक ॥ ४० ॥
ब्राह्मण क्षत्रिय वैश्य शूद्र । लोम विलोम आणि संकर ।
ह्या सर्व जातींचे नारीनर । अधर्मे वर्ते लागले ॥ ४१ ॥
सकळ मेदिनीवरुती । बौद्धधर्म पसरला अती ।
देवग्रामदेवतांप्रती । भजू लागले जैनशास्त्र ॥ ४२ ॥
वेदशास्त्रे पुराणे समस्त । अनुदिनी चालली लोपत ।
श्रुतिस्मृतिपुराणोक्त पंथ । बहुतेक पै लोपले ॥ ४३ ॥
अहो श्रोते तुम्ही कराल प्रश्न । ऐसे व्हावया काय कारण ।
तरी मंडनमिश्र नामेकरून । एक जैन उद्भवला ॥ ४४ ॥
तो केवळ बुद्धीचा सागर । देवगुरूपरी वक्ता चतुर ।
जयाच्या विद्येची साचार । सरी न पावे शुक्रही ॥ ४५ ॥
तेणे स्वये अति दारुण । करूनिया पै अनुष्ठान ।
सरस्वती आणि कृशान । प्रसन्न करून घेतले ॥ ४६ ॥
अग्नीमाजी हवन करूनी । कल्पिले काढी कुंडातुनी ।
याचकजनांची इच्छा झणी । तृप्त करी सर्वदा ॥ ४७ ॥
जैसा पूर्वी रावणसुत । महापराक्रमी इंद्रजित ।
हवन करोनि अश्वांसहित । रथ काढिता जाहला ॥ ४८ ॥
तैसा तो मंडनमिश्र अय्या । अग्नीत हवन करुनिया ।
त्यातून पीतांबरादिक वस्तुया । काढीतसे यथेच्छ ॥ ४९ ॥
विद्या पाहता अति प्रबळ । हुंकारे सूर्यासी उभा करील ।
अत्यद्भुत सामर्थ्य केवळ । सांगता वाचे न वदने ॥ ५० ॥
शास्त्री पुराणिक पंडित । अय्याचा मानिती धाक बहत ।
वादविवाद करितां समस्त । खंडित होत तत्क्षणी ॥ ५१ ॥
स्वये नवी शास्त्रे करूनी । पंडिता जिंकी तयांचेनी ।
कोणी न टिकती सभास्थानी । मुखा गवसणी घालित ॥ ५२ ॥
मोठे मोठे पंडित सगळे । वादविवाद करिता थकले ।
सकळ सृष्टीते जिंकिले । आपुल्या शास्त्री अय्याने ॥ ५३ ॥
श्रुतिस्मृत्युक्त सद्धर्ममार्ग । अधर्म ऐसे दावूनि सवेग ।
आपुली शास्त्र सर्वत्र सांग । स्थापना केली दुष्टाने ॥ ५४ ॥
आणि चारी वर्ण अठरा याती । यांच्या मती भ्रष्टवूनि अती ।
ग्रामदैवते आपुल्या हाती । आपुल्या शास्त्र स्थापिली ॥ ५५ ॥
पूर्वशास्त्र पडली एकीकडे । जैने स्वशास्त्र केले उघडे ।
तया अय्याच्या सामथ्र्यापुढे । चकित झाले सर्वही ॥ ५६ ॥
आणि आमुचा धर्म नाही उत्तम् । जैनधर्म हा बहु सुगम ।
ऐसे म्हणोनि सर्व जन परम । अंतरी खिन्न जाहले ॥ ५७ ॥
मग वेदशास्त्र पुराणे सोज्ज्वळ । यांसी टाकून तत्काळ ।
चारी वर्ण अठरा याती सकळ । चालवू लागले जैनधर्म ॥ ५८ ॥
अहो त्या मंडनमिश्रालागून असे सरस्वती सुप्रसन्न ।
म्हणोनि त्याच्या जिह्वाग्री बैसोन । बोलिल्या वचना सत्य करी ॥ ५९ ॥
आणि सदा होऊन अंकित । तया अय्याच्या घरी राबत ।
मद्यपान करूनि सतत । अनाचार वाढवी तो ॥ ६० ॥
नित्य प्रातःकाळी उठोन । मद्याचा एक घट मांडून ।
तेथे सरस्वतीची पूजा करून । नैवेद्य अप मद्याचा ॥ ६१ ॥
ऐसा तो अय्या त्रिकाल जाणा । सरस्वतीच्या करूनि पूजना ।
प्रसाद म्हणोनि मद्यपाना । करीतसे यथेष्ट ॥ ६२ ॥
नाही आचार ना विचार । कर्मभ्रष्ट पाखंडी थोर ।
आपुला शास्त्रधर्म साचार । सर्व स्थळी स्थापितसे ॥ ६३ ॥
सर्व जनांसी शिष्य करून । स्वये तयांचा गुरू होऊन ।
श्रुतिस्मृत्युक्त धर्म संपूर्ण । आचरो नेदी कवणासी ॥ ६४ ॥
ऐसा अनर्थ करता फार । भूमीसी होऊन अति भार ।
रात्रंदिवस ती अनिवार । दुःखाश्रु टाकू लागली ॥ ६५ ॥
देव ब्राह्मण साधुसंत । दु:खे पोळती अहोरात ।
काही काळे हे वृत्त समस्त । श्रुत जाहले शंकरासी ॥ ६६ ॥
तेव्हा तो शंकर पिनाकपाणी । अत्यंत कोपाविष्ट होऊनी ।
म्हणे सर्व कर्ममार्ग बुडवूनी । वर्तती की जैनधर्मे ॥ ६७ ॥
सकळही भूमंडळावर । जैनधर्माचा झाला की प्रसार ।
तरी आता मी अवतरोनि शंकर । जैन धर्मा उच्छेदितो ॥ ६८ ॥
ऐसे कोपे बोलोनि शिव । जो अनाथनाथ कृपार्णव ।
पुराणपुरुष महादेव । भाललोचन जगदात्मा ॥ ६९ ॥
जो अनंतब्रह्मांडनायक । भस्मासुरवरदायक ।
त्रिशूळपाणी मदनांतक । चंद्रशेखर उमापती ॥ ७० ॥
तेणे तत्काळ मेदिनीवर । उत्तरदेशी निर्मळ क्षेत्र ।
तेथे विप्रकुळामाजी सत्वर । घेतला अवतार नररूपे ॥ ७१ ॥
तेव्हा समुद्रवसनेलागून । परमानंद झाला असे पूर्ण ।
दशदिशांतरे प्रसन्न । देव संपूर्ण हर्षले ॥ ७२ ॥
मंद सुगंध शीतळ । वाहू लागला तो अनिळ ।
वापी कूप नद्यांचे जळ । झाले निर्मळ तत्क्षणी ॥ ७३ ॥
ऐसी शुभ चिन्हे अपार । होऊ लागली पृथ्वीवर ।
मुनि जाणूनि समाचार । निर्मळ क्षेत्री पातले ॥ ७४ ॥
आणि जाऊनियां विप्रसदनी । बालजातक वर्तवूनी ।
शंकराचार्य ऐसे तत्क्षणी । नाम ठेविते जाहले ॥ ७५ ॥
आता ह्या नामासी काय कारण । तरी शं' म्हणजे सुकल्याण ।
‘कृञ्' धातूचा अर्थ करण । आणि 'आचार्य' म्हणजे सदगुरु ॥ ७६ ॥
ऐसा हा तीन शब्दांचा अर्थ । आणि हा सदुपदेशे यथार्थ ।
सर्व लोकांचे कल्याण सतत । करणार असे निश्चये ॥ ७७ ॥
अथवा संकर छेदावया । अवतरला असे म्हणोनिया ।
शंकराचार्य ऐसे तया । नाम ठेविते जाहले ॥ ७८ ॥
असो ऐसा कर्पूरगौर । वैदिकमार्ग स्थापावया सत्वर ।
‘शंकराचार्य' नामे भूवर । निर्मळक्षेत्री अवतरला ॥ ७९ ॥
पुढे झाले उपनयन । सकळ विद्या अभ्यासून ।
अल्पवयांतचि संन्यासग्रहण । करिता झाला मातृ आज्ञे ॥ ८० ॥
मग सवे घेऊनि शिष्यमंडळी । तीर्थयात्रार्थ भूमंडळी ।
फिरता जैनमताची आगळी । प्रवृत्ति देखिली सर्वत्र ॥ ८१ ॥
देशोदेशीचे निखिलजन । शंकराचार्याचा करिती अपमान ।
सकळ जनांचे लागले ध्यान । जैनशास्त्राकडे पां ॥ ८२ ॥
असो ऐसे फिरता मेदिनीसी । आचार्य पातले कोल्हापुरासी ।
मग शिष्यांसहित एके दिवशी । ग्रामांत चालिले भिक्षार्थ ॥ ८३ ॥
घरोघरी भिक्षा याचित । येऊनि कासारांच्या आळीत ।
तयांजवळी भिक्षा मागत । तो हासू लागले जैन ते ॥ ८४ ॥
आणि म्हणती भिक्षा कैची येथ । कांचरस आहे कढईत ।
पाहिजे तरी हा समस्त । भिक्षेलागी समर्पितो ॥ ८५ ॥
तें स्वामी म्हणती कासारांप्रती । तुमची आहे जैनयाती ।
तरी अन्य भिक्षा न घेऊ निश्चिती । कांचरसचि आम्हां द्या ॥ ८६ ॥
ऐसे तयांप्रती सांगुनी । स्वामी म्हणती शिष्यालागुनी ।
तुम्ही स्वहस्तांच्या ओंजळी करूनी । कांचरस प्राशिजे ॥ ८७ ॥
ऐसे स्वामींचे ऐकूनि वचन । भिवोनि सकळ शिष्यजन ।
म्हणती वाचलो तरी यासमान । बहुत गुरु संपादू ॥ ८८ ॥
हा प्रत्यक्ष तप्त कांचरस । स्पर्शतां मृत्यू येईल आम्हांस ।
ज्याचे त्यानेंचि घ्यावें विष । आम्हां न लगे सेवा ही ॥ ८९ ॥
ऐसे बोलून शिष्यजन । पळू लागले सर्व तेथून ।
मग स्वामी स्वयें ओंजळ करून । म्हणती ओता कांचरस ॥ ९० ॥
अहो पूर्वी समुद्रमंथनकाळी । कालकूटविष ज्वाळामाळी ।
प्रगटला येऊनि तयाजवळी । स्वयें प्राशिता झाला जो ॥ ९१ ॥
तोचि तो शंकराचार्य भगवान । तयासी काय कांचरस कठीण ।
कल्पांतींच्या कृशानूलागून । गिळील जाण क्षणार्धे ॥ ९२ ॥
असो मग ते दुष्ट कासार । तो तप्त कांचरस प्रखर ।
आचार्याच्या ओंजळींत सत्वर । ओतिते झाले भिक्षेसी ॥ ९३ ॥
जया रसाचा बिंदु तत्त्वतां । भूमीवरी पडला असतां ।
जळोनि जाईल भूमि समस्ता । ऐसा तप्त अत्यंत ॥ ९४ ॥
परी तो जगद्गुरु भगवान । अति शीतळ मधुर जीवन ।
प्यावें तैसे त्या रसा तत्क्षण । प्राशिता झाला साचार ॥ ९५ ॥
ऐसें तयाचे पाहूनि साहस । कासारांचे दचकलें मानस ।
म्हणती हा मैं पुराणपुरुष । धर्मस्थापनार्थ अवतरला ॥ ९६ ॥
अहो पाहतां ज्या रसाप्रती । आमुचे नेत्र गरगरा फिरती ।
तो रस प्याला स्वये निगुती । धन्य मूर्ति शंकराचार्य ॥ ९७ ॥
ऐसें सर्व कासारीं बोलून । घट्ट धरिले स्वामींचे चरण ।
मग शंकराचार्य तेथून । जैनग्रामासी पातले ॥ ९८ ॥
आणि स्वकीय शिष्टमुखेंसी । निरोपिलें मंडनमिश्रासी ।
कीं तुम्हीं भेटून आम्हांसी । शास्त्रविवाद कीजिये ॥ ९९ ॥
वाद स्वमतशास्त्रवैभवें । आम्हांलागीं त्वां जिंकावें ।
अथवा आम्हीं पराभवावें । सद्धर्मशास्त्र तुम्हांसी ॥ १०० ॥
ऐसा शंकराचार्यांचा निरोप । ऐकोनि तो महागर्वकूप ।
मंडनमिश्र आगळे अमूप । बोलता झाला अभिमानें ॥ १ ॥
अरे आजपर्यंत बहु पंडित । वादार्थ आले मी मी म्हणत ।
परी ते म्यां जिंकिले समस्त । आमुच्या जैनशास्रेसी ॥ २ ॥
आतां हा येऊनि संन्यासी । सांगोन पाठवितो आम्हांसी ।
तरी मी आजी जिंकीन यासी । सरस्वतीचे प्रसादें ॥ ३ ॥
ऐसें गर्वे बोलत वचन । सरस्वतीचे करूनि ध्यान ।
तो मंडनमिश्र जगद्गुरुलागून । जाऊनि भेटला तत्काळ ॥ ४ ॥
ते दोघेही तेजस्वी महापुरुष । केवळ जैसे चंद्रचंडांश ।
दोघांचेही पराक्रम विशेष । समसमान निर्धारिं ॥ ५ ॥
दोघेही बोलती एकमेकांसी । सभा करावी आजिचे दिवसीं ।
वेदशास्त्राची स्वमुखेंसी । चर्चा व्हावी सविस्तर ॥ ६ ॥
पूर्वपक्ष उत्तरपक्ष करोन । अर्थ विवरावा संपूर्ण ।
ज्यासी अर्थ न होय पूर्ण । तयाचे शास्त्र मिथ्या पैं ॥ ७ ॥
आणि जो पराजय पावेल । तद्धर्म विध्वंसूनि सकळ ।
ग्रंथही तयाचे तत्काळ । बुडवूनियां टाकावे ॥ ८ ॥
ऐसे दोघेही प्रतिज्ञा बोलूनि । बैसले मध्ये पडदा लावूनी ।
सर्व जातींचे लोक तत्क्षणीं । सभेलागुनी पातले ॥ ९ ॥
तों मंडनमिश्रे पडद्याआंत । शंकराचार्यासी नकळत ।
मद्यघट ठेवूनि तयांत । सरस्वती स्थापूनि पूजिली ॥ ११० ॥
तै त्या मद्याच्या घटांतूनी । सरस्वती बोले अय्यालागुनी ।
आतां मी शंकराचार्यांसी झणीं । शास्त्रमतें विध्वंसितें ॥ ११ ॥
तूं माझ्या मागे बैसून । चमत्कार पाहें संपूर्ण ।
मी तुज आहे सुप्रसन्न । वचन सत्य करीन तुझें ॥ १२ ॥
ऐसिये प्रकारे सुंदर । सरस्वतीचा ऐकूनि वर ।
तो महापंडित मंडनमिश्र । समाधान पावला ॥ १३ ॥
मग पडद्याआंतून । शंकराचार्यासी बोले वचन ।
कोणता वेद आरंभून । अर्थ करू सांग पां ॥ १४ ॥
हैं शंकराचार्य बोलत । चारी वेद करीं समाप्त ।
जें जें मी पुसेन यथार्थ । तें तें मजसी सांगावें ॥ १५ ॥
ठायी ठायींचे अर्थ पुसेन । त्यांचे करावें समाधान ।
न सांगतां पदवीपासून । भ्रष्ट करीन क्षणमात्रे ॥ १६ ॥
मग त्याच आचार्यभाषिता । मान्य करूनि तो तत्त्वतां ।
सरस्वतीसी म्हणे हे माता । बोलें आतां सत्वरीं ॥ १७ ॥
हैं श्रीशंकराचार्यांप्रती । बोलू लागली सरस्वती ।
परी शंकराचार्यांच्या चित्तीं । जैन बोलतो ऐसेच ॥ १८ ॥
म्हणोनि आचार्य बोलले । अय्या ऋग्वेद आरंभीं ये वेळे ।
तंव सरस्वतीने मुख काढिलें । घटांतून बाहेरी ॥ १९ ॥
प्रथम ऋग्वेद ऋचांसहित । सरस्वती चालली बोलत ।
ठायी ठायीं आचार्य पुसत । अर्थकूटें तेधवां ॥ १२० ॥
परी ज्याच्या मुखापासून । चारी वेद झाले उत्पन्न ।
त्या ब्रह्मयाचें तें कन्यारत्न न अडखळे कोटेंचि ॥ २१ ॥
शंकराचार्य जें जें पुसत । त्याचे तत्क्षणीं ती उत्तर देत ।
असो ऐसा ऋग्वेद समस्त । समाप्त जाणा जाहला ॥ २२ ॥
परी सरस्वती म्हणते वेद । हा आचार्थी नेणोनि भेद ।
आतां बोले रे यजुर्वेद । ऐसे अय्यासी सांगितले ॥ २३ ॥
तें स्वामींचे ऐकूनि भाषित । सरस्वती पडद्याआंत ।
यजुर्वेदालागीं त्वरित । आरंभिती जाहली ॥ २४ ॥
अस्खलित शब्द उमटती । शंकराचार्य अर्थ पुसती ।
परी कुशलत्वें ती सरस्वती । करी समाधान तत्काळ ॥ २५ ॥
आचार्याचा न चाले उपाव । कोठेच न होय पाडाव ।
मग अंतरीं एक उपाव । ऐसा त्यांनीं योजिला ॥ २६ ॥
पूर्वी ऋग्वेद जाहला । आतां यजुर्वेद असे चालला ।
तरी यासी ऋग्वेदांतील भला । पुनरपि प्रश्न कीजिये ॥ २७ ॥
ऐसा करूनियां निश्चय । अय्यासी बोलती आचार्य ।
अरे तू सांप्रत नि:संशय । यजुर्वेद बोलतोसी ॥ २८ ॥
परी ऋग्वेदामाजी देख । शंका राहिली असे एक ।
ती ऋचा बोलूनि सम्यक् । अर्थ सांगें पुनरपि ॥ २९ ॥
ऐशा स्वामींच्या प्रश्नाला । ऐकून स्तब्धली ब्रह्मबाळा ।
पूर्वी ऋग्वेद सर्व म्हणितला । परी तिसी त्याचा आठव नसे ॥ १३० ॥
अहो सरस्वतीचा ऐसा मार्ग । कीं वेदशास्त्र पुराणे सांग ।
आरंभापासोनि स्पष्ट सवेग । संपूर्णही म्हणे पां ॥ ३१ ॥
परी पुढे पुढे म्हणत असतां । मध्येच पुशिले पूर्वोक्त अर्था ।
तरी तियेसी पूर्वोक्त सर्वथा । स्मरत नसे कांहीच ॥ ३२ ॥
म्हणोनि अंतरीं गडबडोन । स्तब्ध होतसे तत्क्षण ।
हें तियेचें वर्म कठीण । ठावुकें नसे कोणासी ॥ ३३ ॥
परी शंकराचार्य चतुर । अंतरीं करीत विचार ।
ऐसे वेद सार्थ साचार । ब्रह्मांडी कोण बोलणार ॥ ३४ ॥
ब्रह्मा आणि सरस्वती । हीं मात्र बोलतील निश्चितीं ।
या दोघांवांचूनि जगतीं । नसे कोणी समर्थ ॥ ३५ ॥
ह्या अय्याच्या बापाचेनें । ऐसें नोहे वेद बोलणे ।
मग ह्या क्षुलुक पामराचेनें । कोठोनियां बोलवेल ॥ ३६ ॥
तरी येथे काही तरी । कपट आहे निर्धारीं ।
ऐसें जाणोनियां अंतरीं । अय्यालागीं बोलत ॥ ३७ ॥
अरे आतां उगा कां राहिलासी । मम प्रश्नासी को नोत्तरिसी ।
तों तो अय्या गडबडोनि मानसीं । म्हणे अनर्थ ओढवला ॥ ३८ ॥
दोन चार वेळां स्वामींनी । प्रश्निले असे अय्यालागुनी ।
परी तो अत्यंत भय पावोनी । कांहींच वाणी बोलेना ॥ ३९ ॥
मग शंकराचार्य उठोन । पाहती पडदा उघडोन ।
तों तेथे मद्यघटांतून । मुख बाहेर आलें असे ॥ १४० ॥
ते पाहतां ही सरस्वती होय । ऐसा अंतरीं करूनि निश्चय ।
तै जगद्गुरु शंकराचार्य । कोपें संतप्त जाहले ॥ ४१ ॥
मग सकळ पडदे फाडून । शिरीं घातला दंड दारुण ।
तेणें तो मद्यघट फुटोन । चूर्ण तत्क्षण जाहला ॥ ४२ ॥
आणि म्हणती हे दुराचारिणी । जैनालागी प्रसन्न होऊनी ।
वेदशास्त्रचर्चा रात्रंदिनी । चांडाळिणी करितेस ॥ ४३ ॥
तुझे न पाहावें जारिणी मुख । ज्याच्या पोटीं जन्मलीस देख ।
त्या ब्रह्मयासीच तू निःशंक । अंगभोग देसी निर्लज्जे ॥ ४४ ॥
ऐसी तूं महापापिणी । ह्या जैनासी वश होऊनी ।
जैनशास्त्र स्थापावया लागुनी । सर्वदा रत झालीस ॥ ४५ ॥
ह्या दुष्ट पाखांडमतासी । आश्रय देऊनि अहर्निशी ।
अठरा याती चार वर्णासी । एकंकार केलास ॥ ४६ ॥
जैनी झाले लोक समग्र । हा तूंचि केलासि वर्णसंकर ।
वेद शास्त्र पुराणे परिकर । एकीकडे राहिलीं ॥ ४७ ॥
या जैनाचीं शास्त्रे संपूर्ण । तुवां त्यांचा धरोनि अभिमान ।
जैनमत प्रकटवून । लोकां पाखंडी घातलेंस ॥ ४८ ॥
तुझ्या आश्रये ह्या दुष्टें स्वमतें । पृथ्वीवरील ग्रामदैवतें ।
स्थापूनिया स्वकीय हस्ते । भ्रष्ट केलीं सर्वही ॥ ४९ ॥
ऐसा तुझ्यायोगे सगळा । अत्यनर्थ वोढवला ।
तो म्यां कैलासीं ऐकियला । म्हणोनि घेतला अवतार ॥ १५० ॥
तू अनाचार केलासी अत्यंत । तरी सदा राहें नीचसुखांत । अ
ंत्यजादिकांच्या गृहीं सतत । वास होवो मम शापें ॥ ५१ ॥
ऐसे रीतीं सरस्वतीप्रती । शंकरस्वामी शाप देती ।
मग ती कोपोनि सरस्वती । स्वामींप्रती बोलत ॥ ५२ ॥
तूं तों धर्म स्थापावयासी । साक्षात् शंकर अवतरलासी ।
तरी तुझा देह कीकटदेशीं । पडेल जाण मद्वचनें ॥ ५३ ॥
ऐसे स्वामींसी शापून । सरस्वती गुप्त झाली तत्क्षण ।
मग स्वामींचे धरूनि चरण । मंडनमिश्र लोळत ॥ ५४ ॥
परी शंकराचार्यां तत्क्षणीं । जैनशास्त्रांच्या मोटा बांधूनी ।
अति अगाध समुद्रजीवनीं । नेऊनियां बुडविल्या ॥ ५५ ॥
त्यांतूनि एक अमरकोश । सर्वोपयोगी असे विशेष ।
म्हणोनि त्या मात्र ग्रंथास । शंकराचार्यां रक्षिलें ॥ ५६ ॥
असो ऐसे जैनशास्त्रांसी । विध्वंसूनियां क्षणार्धेसी ।
मग जवळ पाचारूनि जनांसी । स्वामी तयांसी बोलत ॥ ५७ ॥
अहो हीं ग्रामदैवतें समस्त । आहेत खरीं जैनस्थापित ।
परी त्यांतें तुम्हीं सतत । भजत जावें स्वधर्मं ॥ ५८ ॥
जैनें स्थापिलीं म्हणोनी । संशय कांहीं न धरावा मनीं ।
आपुला धर्म आपणा लागुनी । देवापाशीं काय असे ॥ ५९ ॥
ऐसें स्वामी सकळ लोकां । सांगती तेव्हां अय्या देखा ।
स्वामीचरणीं स्वकीय मस्तका । ठेवूनियां विनवीत ॥ १६० ॥
म्हणे स्वामी जैनमत संपूर्ण । तुम्हीं टाकिलें उच्छेदून ।
परी कृपें जैनाचे अभिधान । किंचित् तरी रक्षावें ॥ ६१ ॥
ऐसी ऐकतां दीनवाणी । कृपा उपजोनि स्वामींच्या मनीं ।
ग्रामदैवतांच्या सन्निधानीं । जैनाचा धोंडा स्थापिला ॥ ६२ ॥
जेथे जेथे ग्रामदैवत । तेथे जैनाचा धोंडा वसत ।
ग्रामदेवतांसंगें त्याप्रत । प्रतिदिनीं पूजिती ॥ ६३ ॥
असो मग स्वामी तेजोराशी । आज्ञापिती सकळ जनांसी ।
कीं आपुल्या जातिधर्मेसीं । पूर्वीप्रमाणे वर्तावें ॥ ६४ ॥
जरी अधर्मे वर्ताल कोणी । तरी दंडीन ऐसे बोलुनी ।
वेदशास्त्र पुराणें तत्क्षणीं । प्रगट केलीं साचार ॥ ६५ ॥
मग सकळही ब्राह्मण । करू लागले वेदशास्त्राध्ययन ।
आणि अन्य जनही संपूर्ण । वढू लागले स्वधर्मे ॥ ६६ ॥
ऐसें शंकराचार्ये दयाळे । आपुल्या उत्तम बुद्धिबळे ।
जैनाचें पाखंडमत आगळे । विध्वंसिले सर्वही ॥ ६७ ॥
श्रुतिस्मृत्युक्त धर्मपरिकर । सर्वत्र स्थापिला पृथ्वीवर ।
तेवींच अद्वैताचा साचार । मार्ग सर्वांसी दाविला ॥ ६८ ॥
एवं महाराज शंकर । भक्तवत्सल कर्पूरगौर ।
अवतरोनियां भूमीवर । भूभार हरिता जाहला ॥ ६९ ॥
अहो शंकराची लीला अगाध । जो भक्तवत्सल स्वानंदकंद ।
सेवकां तारूनियां विशद । निजपदासी नेतसे ॥ १७० ॥
काय वर्णावे त्याचें चरित । जे दीन अनाथ सद्भक्त ।
शिव पंचाक्षरी षडक्षरी जपत । तयां तारील प्रसादें ॥ ७१ ॥
दाशार्ह राव आणि कलावती । बहुला विदुर पापमती ।
तीहीं शिवपंचाक्षरे जपतां निगुती । अक्षय गति पावलीं ॥ ७२ ॥
शबर केवळ निषाद । शिवकृपें तरला हे प्रसिद्ध ।
भस्म होऊनियां तद्भार्या शुद्ध । पुनरपि देहें प्रकटली ॥ ७३ ॥
श्रीशिवयोगियानें । सुमतिभद्रायूकारणे ।
शिवकवचाच्या उपदेशानें । पावन केलें साचार ॥ ७४ ॥
मैत्रेयीच्या उपदेशेकरूनी । शिवव्रत आचरतां सीमंतिनी ।
यमुनेत पति बुडाला असोनी । आला वांचोनी शिवकृपें ॥ ७५ ॥
पराशरऋषीने आपण । रुद्राभिषेकेंकरून ।
राजपुत्राचा मृत्यु टाळून । तयासी राज्य स्थापिलें ॥ ७६ ॥
ऐसें शिवकवच रुद्र । पडक्षरी पंचाक्षरी इत्यादि मंत्र ।
सर्वोद्धारक आहेत पवित्र । परी अभक्तां काय ते ॥ ७७ ॥
जरी गर्गमुनीसारिखे सद्गुरू । दाशार्हराजापरी शिष्य थोरू ।
भाविक असतील तरी उद्धारू । होईल जाण निश्चयें ॥ ७८ ॥
जरी भद्रायूसम शिष्यजन । शिवयोगियापरी गुरु सुजाण ।
तरी प्रत्यक्ष शिव प्रगटोन । नेईल शिष्या कैलासीं ॥ ७९ ॥
कलियुगामाजीं गुरु महंत । एक अडक्यासी तीन मिळत ।
परी सद्गुरुसम अत्यदभुत । सामर्थ्य तेथे कैंचें पां ॥ १८० ॥
द्रव्याची इच्छा धरूनि मनीं । केवळ शिष्यजनांसीं भोंदुनी ।
मंत्रतंत्र फुकोनि कानीं । व्यर्थ साधना लाविती ॥ ८१ ॥
शिष्यही अभाविक दुर्जन । गुरूचे पाहती सदा न्यून ।
म्हणोनि दोघां नरक दारुण । प्राप्त होय शेवटीं ॥ ८२ ॥
आतांचे गुरुशिष्य सकळीक । केवळ द्रव्याचें गि-हाईक ।
दाशार्मादिकांपरी तो एक । शिष्य न दिसे कलियुगीं ॥ ८३ ॥
सद्गुरु तो शिष्यांच्या धना । नरकासमान मानिती जाणा ।
सच्छिष्यही तनुमनधना । अर्पितात गुरुपायीं ॥ ८४ ॥
म्हणोनि तरले ते दाशार्हादिक । नातरी तेच मंत्र सकळीक ।
परी हे आतांचे जन मूर्ख । द्रव्यलोभे भुलले पैं ॥ ८५ ॥
अहो कृतयुगामाजी पाहतां । अस्थिगत प्राण होता ।
जेव्हां अस्थी पडती सर्वथा । तेव्हां प्राण जातसे ॥ ८६ ॥
म्हणोनि तोपर्यंत साधन । करीत बैसती अरण्य जाऊन ।
त्रेतायुगीं ते चर्मगत प्राण । चर्म झडतां मृत्यू होय ॥ ८७ ॥
द्वापारीं प्राण नाडीगत । नाही सुकती तों वाचत ।
ऐसे पूर्वी आयुष्य बहुत । होते सकळ मानवां ॥ ८८ ॥
आणि लक्ष अयुत सहस्र वर्षे । ऐसीं तेव्हां होतीं आयुष्यें ।
म्हणोनि सकळ बहुत वर्षे । अनुष्ठाने आचरत ॥ ८९ ॥
आणि ऐसे तप करित । कीं जेणें अंगीं वारुळे वाढत ।
मग प्रसन्न होऊनि भगवंत । आपुल्या नेत पदासी ॥ १९० ॥
आतां तों अन्नमय प्राण । अन्नाविना सत्वर मरण ।
आणि आयुष्य तेही अपूर्ण । नोहे साधन कांहींच ॥ ९१ ॥
देहाचा नाहीं भरंवसा । कोण दिवस येईल कैसा ।
म्हणोनि साक्षात् जगदीशा । अंतरीं दया उद्भवली ॥ ९२ ॥
आणि औट घटिकांत पूर्ण । परमेश्वरप्राप्ती होऊन ।
मोक्षासी जावें उद्धरोन । ऐसा मार्ग काढिला ॥ ९३ ॥
तो मार्ग म्हणाल कवण । तरी सद्गुरूसी जावें शरण ।
यावीण मोक्षलाभालागून । इतर साधन नसेचि ॥ ९४ ॥
आतां सद्गुरु तो कैसा असावा । सदा आनंद तन्मनीं वसावा ।
वामदेव गर्ग शुक किंवा । पराशरापरी साचा ॥ ९५ ॥
शिष्यही असावे भाविक । गुरूचि मानावा ईश्वर ऐक ।
ऐसे घडतां हे सकळिक । जन तरतील कलियुगीं ॥ ९६ ॥
श्रीधर म्हणे श्रोतयांसी । ज्या मंत्री तरले महाऋषी ।
तेचि हे मंत्र तुम्हांसी । प्रकाशित केले पां ॥ ९७ ॥
ज्या मंत्रे भद्रायू तरला । जेणें दाशार्हराव उद्धरला ।
आणि जो मंत्र सुमतिराणीला । शिवयोगियें दिधला असे ॥ ९८ ॥
ज्या मंत्रे बहुला उद्धरली । विदुर पावला शिवपदकमळीं ।
आणि भ्रतारासहित तरली । सीमंतिनी ज्या मंत्रे ॥ ९९ ॥
तेचि षडक्षर पंचाक्षरी रुद्र । मृत्युंजय शिवकवच पवित्र ।
इत्यादि सकळही मंत्र । या ग्रंथांत कथियेले ॥ २०० ॥
परी श्रोते तुम्ही म्हणाल जरी । तेचि मंत्र असतां निर्धारी ।
तिंहीं सांप्रत पूर्वीच्या परी । कां न उद्धरती जन हे ॥ १ ॥
तरी जपकर्त्यांचे मन । शुद्ध असेल तरी तत्क्षण ।
पूर्वीप्रमाणे तयासी गुण । येईल जाण निश्चयें ॥ २ ॥
यालागीं विशुद्ध भावेंसी । जपावें या शिवमंत्रांसी ।
आणि सर्वांनीही अहर्निशीं । शिवलीलामृतासी ऐकिजे ॥ ३ ॥
आपुल्या प्रपंचालागुनी । सावध जैसे निशिदिनी ।
तैसे जरी शिवस्मरणीं । तरी मग उणें कायसे ॥ ४ ॥
कलियुगींच्या जनाकारणें । शंकराचार्य ह्या अभिधाने ।
अवतार घेऊनियां शिवानें । जैनमत बुडविले ॥ ५ ॥
ऐसा सद्धर्मप्रतिपालक । जो शंभु अपर्णानायक ।
तयाचे स्मरण करितां सकळीक । भवभय निरसे मैं ॥ ६ ॥
आपुल्या कार्यात रात्रंदिन । गुंतले असती जे का जन ।
ते अभागी आयुष्य सरोन । पावती निधन अकस्मात ॥ ७ ॥
जे कित्येक प्रपंची गुंतले । शिवध्यान करू विसरले ।
जन्मासी आले तैसेचि गेले । ते जन्मले मेले सारखेच ॥ ८ ॥
जे जन्मोनि कांही करीत नाहीं । ते शेवटीं जावोनि यमाचे गेहीं ।
तेथे पडोनि नरकडोहीं । अनेक भोग भोगिती ॥ ९ ॥
अणि पुनरपि नाना योनींत । जन्मोनि अनंत दुःखे भोगित ।
एवं संसृतीच्या आवर्तात । बुचकळत सर्वदा ॥ २१० ॥
म्हणोनि सांगतों सर्वांलागुन । शिवचरणीं भाव धरोन ।
करितां शिवलीलामृतपान । जन्ममरण खंडेल ॥ ११ ॥
शिवस्मरणकर्यांजनांसी । शिव नेतो मोक्षपदासी ।
ब्राह्मणादि सर्व जातीसी । शिवस्मरण तारक ॥ १२ ॥
परी ब्राह्मण आपुल्या कर्मात । बैसती बहुत ग्रंथ घोकित ।
आणि प्रपंचीं होऊनि रत । शिवस्मरण विसरले ॥ १३ ॥
आणि क्षत्रिय ते संपूर्ण । नाना शस्त्रे सांभाळून ।
सदा युद्ध इच्छिती म्हणोन । शिवस्मरण विसरले ॥ १४ ॥
वैश्य ते आपुल्या व्यवहारेंसी । द्रव्याची दुणाई इच्छूनि मानसीं ।
तागडी धरिती अहर्निशी । शिवस्मरण मग कैचें ॥ १५ ॥
कुणब्यासी नाहीं घरदार । नित्य नूतन संसार ।
भूमिसेवा करिती निरंतर । मग शिवस्मरण कैचें तयां ॥ १६ ॥
सोनार सुतार कासार । करीत आपुले व्यवहार ।
प्रपंचीं गुंतले निरंतर । मग शिवस्मरण कोठूनी ॥ १७ ॥
ऐशा सकळही यातीं । आपुल्या व्यवहारीं गुंतती ।
जन्ममरणांच्या आवृत्ती । न सुटती साचार ॥ १८ ॥
पुनःपुनः जन्ममरणें । चौथ्याऐंशी लक्ष योनी भोगणें ।
परी तयांच्या परिहाराकारणें । शिवनामामृत समर्थ ॥ १९ ॥
यालागीं शिवलीलामृत ग्रंथ । पापीजनोद्धारक निश्चित ।
याते जे श्रवण पठण करीत । ते जन होत शिवरूपी ॥ २२० ॥
एक मंडळामाझारी । म्हणजे बेचाळीस दिनाभीतरीं ।
सदा शिवमूर्ति ध्याऊनि अंतरीं । सात आवर्तने करिती जे ॥ २१ ॥
तयां श्रीगौरीरमण । प्रत्यक्ष देऊनियां दर्शन ।
सकळ कामना करितो पूर्ण । ऐसा महिमा ग्रंथाचा ॥ २२ ॥
श्रावणमासीं सोमवारी । एक एक आवर्तन जो करी ।
श्रीशंकर तयाचे घरीं । वास करितो सर्वदा ॥ २३ ॥
श्रीशंकर झालिया प्रसन्न । जगीं तयासी काय न्यून ।
जैसी कामधेनू मिळतां संपूर्ण मनोरथ पूर्ण होतात ॥ २४ ॥
जरी पाहिजे शंभूची कृपा । तरी हा आहे मार्ग सोपा ।
करीत पंचाक्षरादि मंत्रजपा । शिवलीलामृत वाचावें ॥ २५ ॥
शनिप्रदोषीं शिवरात्रिदिनीं । आवर्तने करितां तत्क्षणीं ।
सर्व बंधमुक्त होऊनी । इच्छिला पदार्थ लाधतो ॥ २६ ॥
आतां शंकेल श्रोत्यांचे मन । श्रीशिवमंत्राच्या जपेंकरून ।
जैसीं दाशार्हाच्या अंगांतून । पापें निघालीं काकरूपें ॥ २७ ॥
तेवीं पंचाक्षरीमंत्राचा जप । आम्ही करीत असतां अमूप ।
काकरूपें आमुचे पाप । गेलें कां न दिसे पैं ॥ २८ ॥
तरी श्रोतेजन हो ऐका । ऐसी अंतरीं न धरा शंका ।
स्कंदपुराणीं व्यासें जें का । लिहिलें तेंचि हें कथिलेंसे ॥ २९ ॥
यालागीं हें असत्य म्हणतां । जिव्हेसी कीटक पडतील तत्त्वता ।
दाशार्हापरी भावें वर्तता । पापें भस्म होतील ॥ २३० ॥
चौदा अध्यायांभीतरीं । जे मंत्र कथिले ऋषीश्वरीं ।
तिहीं निष्पाप होऊनि सत्वरी । बहुत जन उद्धरले ॥ ३१ ॥
शिवकवचे भद्रायूबाळ । शिवमंत्रे शारदा निर्मळ ।
राजपुत्राचा आलेला काळ । रुद्रावर्तने परतला ॥ ३२ ॥
शबरस्त्री भस्म झाली । परी ती नैवेद्यार्पणाच्या वेळी ।
अन्नपात्र घेऊनि पतीजवळी । उभी राहिली पूर्ववत ॥ ३३ ॥
बहुला ती केवळ पातकी । पश्चात्तापें गेली स्वर्गलोकीं ।
विदुरभ्रतार होता नरकीं । तोही तेथे आणविला ॥ ३४ ॥
वामदेवें ब्रह्मराक्षसास । गौतमें कल्माषपादरायास ।
श्रीशिवें श्रियाळचांगुणेस । आणि चिलयास उद्धरिलें ॥ ३५ ॥
दाशार्हराव आणि कलावती । शिवमंत्रे पावलीं मुक्ती ।
व्याध तरला अरण्यपंथी । कीर्तनश्रवणमात्रेच ॥ ३६ ॥
गोरक्षकबाळ अज्ञान । तोही तरला शिवमंत्रेकरून ।
मंत्रांत मंत्र श्रेष्ठ हे दोन । पंचाक्षरी आणि षडाक्षरी ॥ ३७ ॥
शिवकवच महामंत्रासहित । मृत्युंजय भस्ममंत्र विख्यात ।
रुद्रावर्तन चिताभस्मपूत आणि शिवदर्शन उत्तम ॥ ३८ ॥
ह्यांची माहात्म्ये संपूर्ण । चौदा अध्यायांत वर्णन ।
ह्या पंधराव्या अध्यायीं आख्यान । जगद्गुरूचे कथियेलें ॥ ३९ ॥
स्कंदाप्रती शंकर सांगत । जे ह्या मंत्रासी मुखें बोलत ।
तयां मी प्रत्यक्ष उमानाथ । दर्शन देतों प्रीतीनें ॥ २४० ॥
जो शिवलीलेसी पठण करी । तयासी प्रसन्न गिरिकुमारी ।
आणि मीही तयासी अहोरात्रीं । न विसंबें निश्चयें ॥ ४१ ॥
ऐसें श्रीगिरिजानाथ । कथिते जाहले स्कंदाप्रत ।
म्हणोनि मीही तैसेचि येथ । वर्णियेलें असे पां ॥ ४२ ॥
मी आपल्या पदरींचे कांहीं । उगाच वर्णन केले नाही ।
श्रोतेजनी हृदयाठायीं । विकल्प कांहीं न धरावा ॥ ४३ ॥
शिवलीलेचे चौदा अध्याय । हा पंधरावा कोठील काय ।
ऐसा मनीं विकल्प होय । तरी सांगतो ऐकिजे ॥ ४४ ॥
ज्या शिवें भक्त तारिले अपार । आणि ज्याचा शिवलीलामृत ग्रंथ पवित्र
त्यानेच ह्या कलियुगीं अवतार । धर्मस्थापनार्थ घेतला ॥ ४५ ॥
शिवमहिमा अगाध । सकळही कीजे प्रसिद्ध ।
म्हणोनि पंधरावा अध्याय शुद्ध । शिवाज्ञेनें वर्णिला ॥ ४६ ॥
पूर्वयुगीं जी लीला वर्तली । ती चौदा अध्यायीं वर्णिली ।
कलियुगीं श्रीचंद्रमौळी । शंकराचार्य अवतरले ॥ ४७ ॥
तेंचि सविस्तर कथन । या पंधराव्यांत केलें पूर्ण ।
श्रोतीं श्रवणार्थ रात्रंदिन । सादर असावें साचार | ॥ ४८ ॥
हे पंधरा अध्याय संपूर्ण । नित्य करावे श्रवणपठण ।
अथवा सात पारायणे । अत्यादरें करावीं ॥ ४९ ॥
मद्य मांस भक्षून । न करावें ग्रंथपठण ।
कीं स्नान केल्यावांचून । पारायण न करावें ॥ २५० ॥
रजस्वलेच्या श्रवणीं । न पडावा हा मंत्रशिरोमणी ।
कीं अभक्ष्यभक्ष्य भक्षूनी । शिवू नये या ग्रंथा ॥ ५१ ॥
आणि जो दुष्ट दुर्जन । अविश्वासू निंदक महान ।
तयाच्याही श्रवणीं जाण । न घालावा सर्वथा ॥ ५२ ॥
रजस्वला स्त्रियांसमान । दुर्जननिंदकांचे मन ।
केवळ अशुद्ध असते म्हणोन । ग्रंथश्रवणा योग्य नव्हे ॥ ५३ ॥
ह्या ग्रंथाच्या पठणेकरून । इच्छिले सर्व प्राप्त होऊन ।
गंडांतरे रोग मृत्यु पाप ऋण । दरिद्र संकटें निरसती ॥ ५४ ॥
अष्टकुष्ठादि रोग निरसती । शृंखळादि बंधने तुटती ।
आयुष्यवर्धन धनसंतती । अखंडित होय पां ॥ ५५ ॥
आणि तुष्टि पुष्टि सायुज्यसदन । पठणमात्रे लाधतेपूर्ण ।
याच्या नित्यपारायणासमान । पुण्य नाहीं दुसरें ॥ ५६ ॥
पंधरा अध्याय ग्रंथ सकळ । जरी नित्य नेमें न वाचवेल ।
तरी बेचाळीस ओंव्या सोज्वळ । भक्तिभावें वाचाव्या ॥ ५७ ॥
नित्य प्रभातीं स्नान करून । बेचाळीस ओंव्या वाचितां पूर्ण ।
सर्व शिवलीलामृत पठण । केल्याचे पुण्य येईल ॥ ५८ ॥
शिवलीलामृत ग्रंथ विशेष । पंधरा अध्याय बहुत सुरस ।
त्यांतील निवडोनि सारांश । बेचाळीस ओंव्या काढल्या ॥ ५९ ॥
आतां बेचाळीस ओंव्या कोणत्या । तरी सांगतों ऐकाव्या त्या ।
श्रवणमात्रे सकळ श्रोत्यां । स्वर्गप्राप्ती निश्चयें ॥ २६० ॥

नित्यपाठाच्या बेचाळीस ओव्या

ॐनमोजी शिवा अपरिमिता । आदि अनादि मायातीता ।
पूर्णब्रह्मानंदा शाश्वता । हेरंबताता जगद्गुरु ॥ ६१ ॥
ज्योतिर्मयस्वरूपा पुराणपुरुषा । अनादिसिद्धा आनंदवनविलासा ।
मायाचक्रचाळका अविनाशा । अनंतवेषा जगत्पते ॥ ६२ ॥
जय जय विरूपाक्षा पंचवदना । कर्माध्यक्षा शुद्धचैतन्या ।
मनोजदमना मनमोहना । कर्ममोचका विश्वंभरा ॥ ६३ ॥
जेथे सर्वदा शिवस्मरण । तेथे भुक्ति मुक्ति आनंद कल्याण ।
नाना संकष्टें विघ्ने दारुण । न बाधती कालत्रयीं ॥ ६४ ॥
संकेते अथवा हास्येंकरून । भलत्या मिषे घडो शिवस्मरण ।
न कळतां परिस लोहालागुन । झगटतां सुवर्ण करीतसे ॥ ६५ ॥
न कळत प्राशितां अमृत । अमर काया होत यथार्थ ।
औषध नेणतां भक्षीत । परी रोग हरे तत्काळ ॥ ६६ ॥
जयजय मंगलधामा । निजजनतारक आत्मारामा ।
चराचरफलांकित कल्पद्रुमा । नामा अनामा अतीता ॥ १७ ॥
हिमाचलसुतामनरंजना । स्कंदजनका शफरीध्वजदहना ।
ब्रह्मानंदाभाललोचना । भवभंजना महेश्वरा ॥ ६८ ॥
हे शिवा वामदेवा अघोरा । तत्पुरुषा ईशाना ईश्वरा ।
अर्धनारीनटेश्वरा । गिरिजारंगा गिरीशा ॥ ६९ ॥
धराधरेंद्रमानससरोवरीं । तू शुद्ध मराळ क्रीडसी निर्धारीं ।
तव अपार गुणांसी परोपरी । सर्वदा वर्णिती आम्नाय ॥ २७० ॥
न कळे तुझे आदिमध्यावसान । आपणचि सर्व कर्ता कारण ।
कोठे प्रकटसी याचे अनुमान । ठायीं न पडे ब्रह्मादिकां ॥ ७१ ॥
जाणोनि भक्तांचे मानस । तेथेंचि प्रकटसी जगन्निवास ।
सर्वकाळ भक्तकार्यास । स्वांगे उडी घालिसी ॥ ७२ ॥
सदाशिव हीं अक्षरें चारी । सदा उच्चारी ज्याची वैखरी ।
तो परम पावन संसारीं । होऊनि तारी इतरांतें ॥ ७३ ॥
बहुत शास्त्रवक्ते नर । प्रायश्चितांचे करितां विचार ।
परी शिवनाम एक पवित्र । सर्व प्रायश्चित आगळे ॥ ७४ ॥
नामाचा महिमा अदभुत । त्यावरी प्रदोषव्रत आचरत ।
त्यासी सर्व सिद्धी प्राप्त होत । सत्य सत्य त्रिवाचा ॥ ७५ ॥
जयजयाजी पंचवदना । महापापद्रुमनिकुंतना ।
मदमत्सरकाननदहना । निरंजना भवहारका ॥ ७६ ॥
हिमाद्रिजामाता गंगाधरा । सुहास्यवदना कर्पूरगौरा ।
पद्मनाभमनरंजना त्रिनेत्रा । त्रिदोषशमना त्रिभुवनेशा ॥ ७७ ॥
नीलग्रीवा अहिभूषणा । नंदीवहना अंधकमर्दना ।
दक्षप्रजापतिमखभंजना । दानवदमना दयानिधे ॥ ७८ ॥
जयजय किशोरचंद्रशेखरा । उर्वीधरेंद्रनंदिनीवरा ।
त्रिपुरमर्दना कैलासविहारा । तुझ्या लीला विचित्र ॥ ७९ ॥
कोटिभानुतेजा अपरिमिता । विश्वव्यापका विश्वनाथा ।
समाधिप्रिया भूतादिनाथा । मूर्तामूर्ता त्रयिमूर्ते ॥ २८० ॥
परमानंदा परमपवित्रा । परात्परा पंचदशनेत्रा ।
पशुपते पयःफेनगात्रा । परममंगला परब्रह्मा ॥ ८१ ॥
जयजय श्रीब्रह्मानंदमूर्ती । तूं वंद्य भोळा चक्रवर्ती ।
शिवयोगीरूपें भद्रायूप्रती । अगाध नीती कथिलीस ॥ ८२ ॥
जयजय भस्मोद्धूलितांगा । योगिध्येया भक्तभवभंगा ।
सकलजनआराध्यलिंगा । नेईं वेगीं तुजपासीं ॥ ८३ ॥
जेथें नाहीं शिवाचे नाम । तो धिक् ग्राम धिक् आश्रम ।
धिक् गृह पुर उत्तम । आणि दानधर्मा धिक्कार ॥ ८४ ॥
जेथे शिवनामाचा उच्चार । तेथे कैचा जन्ममृत्युसंसार ।
ज्यांसी शिवशिव छंद निरंतर त्यांहीं जिंकिलें कळिकाळा ॥ ८५ ॥
जयाची शिवनामी भक्ती । तयाची पापे सर्व जळती ।
आणि चुके पुनरावृत्ती । तो केवळ शिवरूप ॥ ८६ ॥
जैसे प्राणियांचे चित्त । विषयीं गुंते अहोरात ।
तैसें शिवनामीं जरी लागत । तरी मग बंधन कैचें ॥ ८७ ॥
कामगजविदारक पंचानना । क्रोधजलदप्रभंजना ।
लोभांधकारचंडकिरणा । धर्मवर्धना दशभुजा ॥ ८८ ॥
मत्सरविपिनकृशाना । दंभनगभेदका सहस्रनयना ।
लोभमहासागरशोषणा । अगस्त्यमहामुनिवर्या ॥ ८९ ॥
आनंदकैलासविहारा । निगमागमवंद्या दीनोद्धारा ।
रुंडमालांकितशरीरा । ब्रह्मानंदा दयानिधे ॥ २९० ॥
धन्य धन्य तेचि जन । जे शिवभजनीं परायण ।
सदा शिवलीलामृत पठण । किंवा श्रवण करिती पैं ॥ ९१ ॥
सूत सांगे शौनकादिकांप्रती । जे भस्म रुद्राक्ष धारण करिती ।
त्यांच्या पुण्यासी नाहीं गणती । त्रिजगतीं धन्य ते ॥ ९२ ॥
जे करिती रुद्राक्षधारण । त्यांसी वंदिती शक्र द्रुहिण ।
केवळ तयांचे घेतां दर्शन । तरती जन तत्काळ ॥ ९३ ॥
ब्राह्मणादि चार वर्ण । ब्रह्मचर्यादि आश्रमी संपूर्ण ।
स्त्री बाल वृद्ध आणि तरुण । यहीं शिवकीर्तन करावें ॥ ९४ ॥
शिवकीर्तन नावडे अणुमात्र । ते अत्यंत जाणूनि अपवित्र ।
लेइले नाना वस्त्रालंकार । तरी केवळ प्रेतचि ॥ ९५ ॥
जरी भक्षिती मिष्टान्न । तरी ते केवळ पशुसमान ।
मयूरांगींचे व्यर्थ नयन । तैसे नेत्र तयांचे ॥ ९६ ॥
शिव शिव म्हणतां वाचे । मूळ न राहे पापाचें ।
ऐसे माहात्म्य शंकराचें । निगमागम वर्णिती ॥ ९७ ॥
जो जगदात्मा सदाशिव । ज्यासी वंदिती कमलोद्भव ।
गजास्य इंद्र माधव । आणि नारदादि योगींद्र ॥ ९८ ॥
जो जगद्गुरु ब्रह्मानंद । अपर्णाहृदयाब्ज़मिलिंद ।
शुद्ध चैतन्य जगदादिकंद । विश्वंभर दयाब्धी ॥ ९९ ॥
जो पंचमुख पंचदशनयन । भार्गववरद भक्तजीवन ।
अघोर भस्मासुरमर्दन । भेदातीत भूतपती ॥ ३०० ॥
तो तू स्वजनभद्रकारका । संकट रक्षिसी भोळे भाविकां ।
ऐसी कीर्ति अलोलिका । गाजतसे ब्रह्मांडीं ॥ १ ॥
म्हणोनि भावें तुजलागून । शरण रिघालों असें मी दीन ।
तरी या संकटांतून काढूनि पूर्ण संरक्षीं ॥ २ ॥
(नित्यपाठाच्या बेचाळीस ओव्या समाप्त)

ब्रह्मानंद म्हणे श्रीधर । ह्या बेचाळीस ओंव्या समग्र ।
शिवलीलामृताचे होय सार । श्रोतीं निरंतर परिसाव्या ॥ ३ ॥
सकळ शिवलीलामृताचें । आणि ह्या बेचाळीस ओंव्यांचे ।
श्रवण पठण केल्याचें । फळ असे समान ॥ ४ ॥
जेवीं इक्षुरस गाळुनी । शर्करा काढिजे त्यांतुनी ।
तेवींचि हे शिवलीलेंतूनी । सार काढिलें सज्जनार्थ ॥ ५ ॥
कोणी व्यवहारीं गुंतत । म्हणोनि वाचवेना सर्व ग्रंथ ।
कित्येक ते आळस करित । ग्रंथ विस्तृत म्हणोनियां ॥ ६ ॥
हे जाणोनियां अंतरांत । शंकरआज्ञे नित्य पठणार्थ ।
श्रीशिवलीलेच्या सारभूत । ऐशा ह्या ओंव्या रचियेल्या ॥ ७ ॥
भोळा चक्रवर्ती उदार । भक्तवत्सल कर्पूरगौर ।
तारावया जन समग्र । नाना उपाय करीतसे ॥ ८ ॥
तो दीनजनांचा कनवाळू । नाना रीतीं करीत सांभाळू ।
परी हे दुर्जन कृतघ्न केवळू । मुखें नामही न घेती पां ॥ ९ ॥
शिवनाम मुखीं असावे म्हणोन । साधुसंत करिती यत्न ।
परी हे सर्व अतिमूर्ख जन । प्रपंचीं गुंतोन पडताती ॥ १० ॥
तरणिउदयापासून । अस्तमानापर्यंत अनुदिन ।
निंदावाद मुखांतून । परी शिवनाम न येचि ॥ ११ ॥
यालागीं सज्जनालागूनी । विनवितो उभय हस्त जोडोनी ।
शिवलीलामृत पठणे करूनी । मोक्ष जोडूनि घेइजे ॥ १२ ॥
नित्य समस्त नोहे पठण । तरी बेचाळीस ओंव्या संपूर्ण ।
वाचितां शुद्धभावेंकरून । मनोरथ पूर्ण होतील ॥ १३ ॥
पंचाक्षरी षडक्षरी मृत्युंजय । इत्यादि मंत्र जपतां दिव्य ।
काशीविश्वेश्वराचे दर्शन भव्य । घेतलें ऐसे होतसे ॥ १४ ॥
श्रीविश्वेश्वराच्या मुखांतील । हे मंत्र आहेत सकळ ।
म्हणोनि तो जाश्वनीळ । प्रत्यक्ष होय जपकर्त्या ॥ १५ ॥
आतां शेवटीं मी श्रीधर । श्रोतयांप्रती जोडून कर ।
विनंती करितों ही सादर । अंतरामाजीं ठेवावी ॥ १६ ॥
पंचाक्षरी षडक्षरी रुद्र । शिवकवच मृत्युंजयादि मंत्र ।
शिवलीलामृतामाजी पवित्र आहेत जाणा निर्धारिं ॥ १७ ॥
यालागी हा उत्तम ग्रंथ । कदापि न द्यावी दुर्जनाप्रत ।
तथापि देणार तरी निश्चित । इतुकें गुह्य राखावें ॥ १८ ॥
हा पंधरावा अध्याय संपूर्ण । आणि मंत्र न द्यावे निंदकालागून ।
एवढे श्रीधर हस्त जोडून । श्रोतयांप्रती मागत ॥ १९ ॥
हा शिवलीलामृत ग्रंथ । श्रीमत्स्कंदपुराणांतर्गत ।
ब्रह्मोत्तरखंडींचा अर्थ असे यथार्थ सर्वही ॥ २० ॥
स्कंदपुराणीं व्यासनारायणे । जैसे कथिले संस्कृत भाषेनें ।
आणि नैमिषारण्य सूतानें । जैसे ऋषींसी कथिलें पैं ॥ २१ ॥
तैसें हें प्राकृत भाषेत समस्त । पंधरा अध्याय शिवलीलामृत ।
रचिलें येणें श्रीविश्वनाथ । असो प्रीत सर्वदा ॥ २२ ॥
जैसे शंकरें कर्णी कथिलें । तैसें पत्रीं असे लिहिलें ।
न्यूनाधिक यद्यपि जाहलें । तरी दोष नसे मजवरी ॥ २३ ॥
जयजय शिवा कर्पूरगौरा । ब्रह्मानंदा जगदुद्धारा ।
श्रीधरहृदयारविंदभ्रमरा । अक्षय अभंगा दयानिधे ॥ २४ ॥
शिवलीलामृत ग्रंथ प्रचंड । रसभरित जेवीं इक्षुदंड ।
संत सज्जन परिसोत अखंड । पंचदशाध्याय गोड हा ॥ ३२५ ॥
॥ श्रीसांबसदाशिवार्पणमस्तु । शुभं भवतु ॥
॥ इति श्री शिवलीलामृत ग्रंथ समाप्त ॥