श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जय मदनांतका मनमोहना । मदमत्सरकाननदहना ।
हे भवभयपाशनिकृंतना । भवानीरंजना भयहारका ॥ १ ॥
हिमाद्रिजामाता गंगाधरा । सिंधुरवदनजनका कर्पूरगौरा ।
पद्मनाभमनरंजना त्रिपुरहरा । त्रिदोषशमना त्रिभुवनेशा ॥ २ ॥
नीलग्रीवा सुहास्यवदना । नंदीवहना अंधकमर्दना ।
गजातका दक्षक्रतुदलना । दानवदमना दयानिधे ॥ ३ ॥
अमितभक्तप्रियकरा । ताटिकांतकपूज्य त्रितापहरा ।
तुझे गुण वर्णावया दशशतवक्त्रा । शक्ति नव्हेचि सर्वथा ॥ ४ ॥
नित्य शांत निर्विकल्प निरंजना । आशापाशरहित विरक्त पूर्णा ।
निजभक्तपाशविमोचना । जन्ममरणां मोचक जो ॥ ५ ॥
जे विषयकामनायुक्त । तुज स्वामी अनन्य भजत ।
त्यासी पुरविसी विषयपदार्थ । जे जे इच्छित सर्वही ॥ ६ ॥
सकामासी कामना पुरवून । तू निजध्यानी लाविसी मन ।
तेच परम विरक्त होऊन । पद निर्वाण पावती ॥ ७ ॥
सोमवार शिवरात्रि प्रदोष । आचरता तरले असंख्य स्त्रीपुरुष ।
येचविषयी कथा निर्दोष । सूत सांगे शौनकादिका ॥ ८ ॥
आर्यावर्त देश पवित्र । तेथीचा चित्रवर्मा नाम नृपवर ।
जैसे पूर्वी नल हरिश्चंद्र । तैसा पुण्यशील प्रतापी ॥ ९ ॥
जैसा जनक रक्षी बाळ स्नेहाळ । तैसा गोविप्रपाळक नृपाळ ।
दुष्ट दुर्जन शत्रु खळ । त्यासी काळ दंडावया ॥ १० ॥
प्रयत्नाविषयी जैसा भगीरथ । बळास उपमिजे वायुसुत ।
समरभूमीस भार्गव अजित । विरोचनात्मज दानाविषयी ॥ ११ ॥
शिव आणि श्रीधर । त्यांच्या भक्तीस तत्पर ।
त्यास झाले बहुत पुत्र । पितयातुल्य प्रतापी ॥ १२ ॥
बहुत नवस करिता पंचवदना । एक कन्या झाली शुभानना ।
सुलोचना नैषधअंगना । उपमेस तिच्या न पुरती ॥ १३ ॥
तारकारिजनकशत्रुप्रिया । वृत्रारिशत्रुजनकजाया ।
उपमा देता द्विजराजभार्या । बहुत वाटती हळुवट ॥ १४ ॥
ते अपर प्रतिमा भार्गवीची । उपमा साजे हैमवतीची ।
की दूहिणजाया पुत्री मित्राची । उपमा साच द्यावी तीते ॥ १५ ॥
कलंकरहित रोहिणीधव । तैसा मुखशशी अभिनव ।
त्रैलोक्यसौंदर्य गाळूनि सर्व । ओतिली वाटे कमलोद्भवे ॥ १६ ॥
तिच्या जन्मकाळी द्विज सर्व । जातक वर्णिती अभिनव ।
चित्रवर्मा रायासी अपूर्व । सुख वाटले बहुतचि ॥ १७ ॥
एक द्विज बोले सत्य वाणी । ही होईल पृथ्वीची स्वामिणी ।
दहा सहस्र वर्षे कामिनी । राज्य करील अवनीचे ॥ १८ ॥
ऐकता तोषला राव बहुत । द्विजांस धन वस्त्र अलंकार देत ।
ज्याणे जे मागितले ते पुरवीत । नाही नेदी न म्हणेचि ॥ १९ ॥
तिचे नाम सीमंतिनी । सीमा स्वरूपाची झाली तेथूनी ।
लावण्य गंगा चातुर्यखाणी । शारदेऐसी जाणिजे ॥ २० ॥
राव संतोषे कोंदला बहुत । तो अमृतात विषबिंदु पडत ।
तैसा एक पंडित । भविष्यार्थ बोलिला ॥ २१ ॥
चौदावे वर्षी सीमंतिनीसी । वैधव्य येईल निश्चयेसी ।
ऐसे ऐकता राव मानसी । उद्विग्न बहुत जाहला ॥ २२ ॥
वाटे वज्र पडिले अंगावरी । की सौदामिनी कोसळली शिरी ।
किंवा काळजी घातली सुरी । तैसे झाले रायासी ॥ २३ ॥
पुढती बोले तो ब्राह्मण । राया शिवदयेकरून ।
होईल सौभाग्यवर्धन । सत्य सत्य त्रिवाचा ॥ २४ ॥
विप्र सदना गेले सवेग । रायासी लागला चिंतारोग ।
तव ती शुभांगी उद्वेग । रहित उपवर जाहली ॥ २५ ॥
सकळकळाप्रवीण । चातुर्यखाणीचे दिव्यरत्न ।
तिचे ऐकता सुस्वर गायन । धरिती मौन कोकिळा ॥ २६ ॥
अंगीचा सुवास पाहून । कस्तूरीमृग घेती रान ।
पितयास आवडे प्राणाहून । पाहता नयन न धाती ॥ २७ ॥
वदन पाहूनि रतिपति लज्जित । कटी देखोनि हरि वदन न दाखवीत ।
गमन देखोनि लपत । मराळ मानससरोवरी ॥ २८ ॥
क्षण एक चाले गजगती । देखोनि शंकला करिपती ।
कुरळ केश देखोनि भ्रमरपंक्ती । रुंजी घालिती सुवासा ॥ २९ ॥
कमळ मृग मीन खंजन । लजित देखोनि जिचे नयन ।
वेणीची आकृती पाहून । भुजंग विवरी दडाले ॥ ३० ॥
या वृक्षावरून त्या वृक्षी देख । शुक पळती पाहता नासिक ।
बिंबफळे अतिसुरेख । लज्जित अधर देखता ॥ ३१ ॥
पक्वदाडिंबबीज सुरंग बहुत । त्यांस लाजविती जिचे दंत ।
कुच देखोनि कमंडलु शंकित । स्वरूप अद्भुत वर्णं किती ॥३२॥
तनूचा सुवास अत्यंत । जाय दशयोजनपर्यंत ।
सूर्यप्रभेसम कांति भासत । शशिसम मनोरमा ॥ ३३ ॥
झाली असता उपवर । तिच्या पद्मिणी सख्या सुंदर ।
किन्नरकन्या मनोहर । गायन करिती तिजपासी ॥ ३४ ॥
त्यांच्या मुखेकरोनी । वार्ता ऐके सीमंतिनी ।
चतुर्दशवर्षी आपणालागुनी । वैधव्य कथिले ऋषीने ॥ ३५ ॥
परम संताप पावली ते समयी । याज्ञवल्क्याची स्त्री मैत्रेयी ।
तिचे पाय धरूनि लवलाही । पुसे सद्गद होवोनिया ॥ ३६ ॥
सौभाग्यवर्धनव्रत । माये कोणते सांग त्वरित ।
कोणते पुजू दैवत । कोणत्या गुरूसी शरण जाऊ ॥ ३७ ॥
सांगितला सकळ वृत्तांत । चौदावे वर्षी वैधव्य यथार्थ ।
मग मैत्रेयी बोलत । धरी व्रत सोमवार ॥ ३८ ॥
सांगे शिवमंत्र पंचाक्षरी । तांत्रिक क्रिया सर्व श्रुत करी ।
निशी झालिया पूजावा त्रिपुरारी । षोडशोपचारे सप्रेम ॥ ३९ ॥
म्हणे तुज दुःख झाले जरी प्राप्त । तरी न सोडी हे व्रत ।
ब्राह्मणभोजन दंपत्य बहत । पूजी माये अत्यादरे ॥ ४० ॥
पडिले दु:खाचे पर्वत । तरी टाकू नको हे व्रत ।
उबग न धरी मनात । बोल न ठेवी व्रताते ॥ ४१ ॥
त्यावरी नैषधराज नळ जाण । त्याचा पुत्र इंद्रसेन ।
त्याचा तनय चित्रांगद सुजाण । केवळ मदन दुसरा ॥ ४२ ॥
चतुःषष्टिकळायुक्त । जैसा पितामह नळ विख्यात ।
सर्वलक्षणी दिसे मंडित । चित्रांगद तैसाचि ॥ ४३ ॥
कुंभिनी शोधिली समग्र । परी त्याहूनि नाही सुंदर ।
तो तीस योजिला वर । राशि नक्षत्र पाहूनि ॥ ४४ ॥
इकडे सीमंतिनी आचरे व्रत । सांगितल्याहूनि विशेष करीत ।
आठ दिवसा अकरा शत । दंपत्ये पूजीत वस्त्रालंकारे ॥ ४५ ॥
आणीकही ब्राह्मण भोजन । आल्या अतिथा देत अन्न ।
सांग करी शिवपूजन । जागरण सोमवारनिशी ॥ ४६ ॥
पंचसूत्री शिवलिंग । मणिमय शिवसदन सुरंग ।
कोणी एक न्यून प्रसंग । न घडे सीमंतिनीपासूनी ॥ ४७ ॥
शिव अभिषेकिता पापसंहार । शिवपूजने साम्राज्य अपार ।
गंधाक्षता माला परिकर । सौभाग्यवर्धन त्याकरिता ॥ ४८ ॥
शिवापुढे धूप जाळिता बहुवस । तेणे आंग होय सुवास ।
दीप चालविता वंश । वर्धमान होय पै ॥ ४९ ॥
आणिकही दीपाचा गुण । कांति विशेष आयुष्यवर्धन ।
नैवेद्ये भाग्य पूर्ण । वर्धमान लक्ष्मी होय ॥ ५० ॥
तांबूलदाने यथार्थ । सिद्ध चारी पुरुषार्थ ।
नमस्कारे आरोग्य होत । प्रदक्षिणे भ्रम नासे ॥ ५१ ॥
जपे साधे महासिद्धि । होमहवने होय कोशवृद्धी ।
कीर्तन करिता कृपानिधी । सांब ठाके पुढे उभा ॥ ५२ ॥
ध्याने होय महाज्ञान । श्रवणे आधिव्याधिहरण ।
नृत्य करिता जन्ममरण । धूर्जटी दूर करीतसे ॥ ५३ ॥
तंत वितंत घन सुस्वर । शिवप्रीत्यर्थ करिता वाद्य समग्र ।
तेणे कंठ सुरस कीर्ति अपार । रत्नदाने नेत्र दिव्य होती ॥ ५४ ॥
एवं सर्व अलंकार वाहता । सर्वा ठायी जयलाभ तत्त्वता ।
ब्राह्मणभोजन करिता । वर्णिले सर्व प्राप्त होय ॥ ५५ ॥
मैत्रेयीने पूर्वी व्रत । सीमंतिनीसी सांगितले समस्त ।
त्याहूनि ते विशेष आचरत । शिव पूजित आदरे ॥ ५६ ॥
त्यावरी नैषधाचा पौत्र । चित्रांगद नामे गुणगंभीर ।
त्यासी आणोनिया सादर । सीमंतिनी दीधली ॥ ५७ ॥
चारी दिवसपर्यंत । सोहळा झाला जो अद्भुत ।
तो वर्णिता ग्रंथ यथार्थ । पसरेल समुद्राऐसा ॥ ५८ ॥
सहस्र अर्बुदे धन जाणा । राये दिधली वरदक्षिणा ।
वस्त्र अलंकार नवरत्ना । गणना कोणा न करवे ॥ ५९ ॥
अश्वशाळा गजशाळा । रत्नखचित याने विशाळा ।
चित्रशाळा नृत्यशाळा । आंदण दिधले जामाता ॥ ६० ॥
चारी दिवसपर्यंत । चारी वर्ण केले तृप्त ।
विप्रा दक्षिणा दिली अपरिमित । नेता द्विज कंटाळती ॥ ६१ ॥
आश्रमा धन नेता ब्राह्मण । वाटेस टाकिती न नेववे म्हणून ।
याचका मुखी हेचि वचन । पुरे पुरे किती न्यावे ॥ ६२ ॥
रायाचा औदार्यकृशान । दारिद्र्यरान टाकीले जाळून ।
दुराशा दुष्कंटकवन । दग्ध झाले मुळीहुनी ॥ ६३ ॥
धनमेघ वर्षता अपार । दारिद्र्यधुरोळा बैसला समग्र ।
याचक तृप्तितृणांकुर । टवटवीत विरूढले ॥ ६४ ॥
असो नैषधपुरीचे जन । पाहती सीमंतिनीचे वदन ।
इंदुकळा षोडश चिरून । द्विज ओतिले बत्तीस ॥ ६५ ॥
कलंक काढूनी निःशेष । द्विजसंधी भरल्या राजस ।
मुखीचे निघता श्वासोच्छ्वास । सुगंधराज तोचि वाटे ॥ ६६ ॥
जलजमुखी जलजकंठ । जलजमाला तेज वरिष्ठ ।
जलजनिंबपत्रे करूनि एकवट । ओवाळून टाकिती शशिमुखा ॥ ६७ ॥
असो साडे झालिया पूर्ण । नैषधदेशा गेला इंद्रसेन ।
सकळ वर्‍हाडी अनुदिन । सौंदर्य वर्णिती सीमंतिनीचे ॥ ६८ ॥
विजयादशमी दीपावळी लक्षून । जामात राहविला मानेकरून ।
कितीएक दिवस घेतला ठेवून । चित्रवर्मा राजेंद्रे ॥ ६९ ॥
जैसा श्रीरंग आणि इंदिरा । तैसा जोडा दिसे साजिरा ।
नाना उपचार वधूवरा । समयोचित करी बहु ॥ ७० ॥
कोणे एके दिवसी चित्रांगद । सवे घेऊनि सेवकवृंद ।
धुरंधर सेना अगाध । जात मृगये लागूनी ॥ ७१ ॥
वनी खेळता श्रमला फार । घर्म आला तप्त शरीर ।
जाणोनि नौका सुंदर । यमुनाडोही घातली ॥ ७२ ॥
त्यात मुख्य सेवक घेऊन । बैसला चित्रांगद गुणनिधान ।
आवले अवलोकिती चहुकडून । कौतुके भाषण करिताती ॥ ७३ ॥
कृतांत भगिनीचे उदक । कृष्णवर्ण भयानक ।
त्या उदकाचा अंत सम्यक । कधी कोणी न घेतला ॥ ७४ ॥
तो प्रभंजन सुटला अद्भुत । नौका तेथे डळमळीत ।
आवले आक्रोशे बोलत । नौका बुडाली म्हणोनिया ॥ ७५ ॥
भयभीत झाले समस्त । नौका बुडाली अकस्मात ।
एकचि वर्तला आकांत । नाही अंत महाशब्दा ॥ ७६ ॥
तीरी सेना होती अपार । तिच्या दु:खासी नाही पार ।
चित्रांगदाचे पाठीराखे वीर । आकांत करिती एकसरे ॥ ७७ ॥
सेवक धावती हाक फोडीत । चित्रवर्यासी जाणविती मात ।
राव वक्षःस्थळ बडवीत । चरणी धावत यमुनातीरी ॥ ७८ ॥
शिबिकेमाजी बैसोनी । मातेसमवेत सीमंतिनी ।
धावत आली तेच क्षणी । पडती धरणी सर्वही ॥ ९ ॥
दुखार्णवी पडली एकसरी । तेथे कोणासी कोण सावरी ।
सीमंतिनी पडली अवनीवरी । पिता सावरी तियेसी ॥ ८० ॥
माता धावोनि उठाउठी । कन्येच्या गळा घाली मिठी ।
शोक करी तेणे सृष्टी । आकांत एकचि वर्तला ॥ ८१ ॥
सीमंतिनीचा शोक ऐकोनी । डळमळू लागली कुंभिनी ।
मेदिनीवसनाचे पाणी । तप्त झाले एकसरे ॥ ८२ ॥
पशु पक्षी वनचरे समस्त । वृक्ष गुल्म लता पर्वत ।
त्यासही शोक अत्यंत । सीमंतिनीसी पाहता ॥ ८३ ॥
शोके मूर्च्छना येऊनि । निचेष्टित पडली सीमंतिनी ।
तो इंद्रसेनासहित गृहिणी । आली वार्ता ऐकोनिया ॥ ८४ ॥
अवघी झाली एकत्र । दुखार्णवाचा न लागे पार ।
स्नुषेते देखोनि श्वशुर । शोकाग्नीने कवळिला ॥ ८५ ॥
चित्रांगदाची माता पडली क्षिती । तिचे नाम लावण्यवती ।
सकळ स्त्रिया सावरिती । नाही मिती शोकासी ॥ ८६ ॥
मृत्तिका घेवोनि हस्तकी । लावण्यवती घाली मुखी ।
म्हणे गहन पूर्वकर्म की । शोक झाला यथार्थ ॥ ८७ ॥
माझा एकुलता एक बाळ । चित्रांगद परम स्नेहाळ ।
पूर्वपापाचे हे फळ । कालिंदी काळ झाली आम्हा ॥ ८८ ॥
माझी अंधाची काठी पाही । कोणे बुडविली यमुनाडोही ।
मज अनाथाची गाठी पाही । कोणे सोडिली निर्दये ॥ ८९ ॥
माझा दावा गे राजहंस । कोणे नेले गे माझे पाडस ।
माझा चित्रांगद डोळस । कोणे चोरून नेला गे ॥ ९० ॥
म्हणे म्या पूर्वी काय केले । प्रदोषव्रत मध्येच टाकिले ।
की शिवरात्रीस अन्न घेतले । की व्रत मोडिले सोमवार ॥ ९१ ॥
की रमाधव उमाधव । यात केला भेदभाव ।
की हरिहरकीर्तनगौरव । कथारंग उच्छेदिला ॥ ९२ ॥
की पंक्तिभेद केला निःशेष । की संतमहंता लाविला दोष ।
की परधनाचा अभिलाष । केला पूर्वी म्या वाटे ॥ ९३ ॥
की दान देते म्हणवून । ब्राह्मणासी चाळविले बहुत दिन ।
की दाता देता दान । केले विघ्न म्या पूर्वी ॥ ९४ ॥
कोणाच्या मुखीचा घास काढिला । की गुरुद्रोह पूर्वी मज घडला ।
की पात्री ब्राह्मण बैसला । तो बाहेर घातला उठवूनी ॥ ९५ ॥
की कुरंगीपाडसा विघडविले । की परिव्राजकाप्रती निंदिले ।
तरी ऐसे निधान गेले । त्याच दोषास्तव वाटे ॥ ९६ ॥
असो प्रधानवर्गी सावरूनी । सहपरिवारे चित्रवर्मा सीमंतिनी ।
स्वनगरासी नेवोनी । निजसदनी राहविली ॥ ९७ ॥
इंद्रसेन लावण्यवती । शोके संतप्त नगरा जाती ।
तव दायाद येऊनि पापमती । राज्य सर्व घेतले ॥ ९८ ॥
मग इंद्रसेन लावण्यवती । देशांतरा पळोनि जाती ।
तेथोनिही शत्रु धरूनि आणिती । बंदी घालिती दृढ तेव्हा ॥ ९९ ॥
इकडे सीमंतिनी व्रत । न सोडी अत्यादरे करीत ।
एकादशशत दंपत्य । पूजी संयुक्त विधीने ॥ १०० ॥
सर्वही भोग वर्जून जाण । यामिनीदिनी नित्य करी शिवस्मरण ।
तीन वर्षे झाली पूर्ण । यावरी वर्तमान ऐका पुढे ॥ १०१ ॥
इकडे चित्रांगद यमुनेत बुडाला । नागकन्यांनी पाताळी नेला ।
नागभुवनीची पाहता लीला । तटस्थ झाला राजपुत्र ॥ १०२ ॥
दिव्य नारी देखिल्या नागिणी । पद्मिनी हस्तिनी चित्रिणी ।
शंखिनी अतिचतुर भामिनी । सुवास अंगी ज्यांचिया ॥ १०३ ॥
ज्यांच्या पदनखी निरंतर । गुंजारव करिती भ्रमर ।
ज्याचा देखता वदनचंद्र । तपस्वीचकोर वेधले ॥ १०४ ॥
नवरत्नांचे खडे । पसरले तेथे चहूकडे ।
स्वर्गसुखाहूनि आवडे । पाताळभुवन पाहता ॥ १०५ ॥
तक्षक नागराज प्रसिद्ध । त्यापुढे उभा केला चित्रांगद ।
साष्टांग नमित सद्‌गद । होवोनि स्तुति करीतसे ॥ १०६ ॥
निर्भय तेथे राजसुत । तक्षक वर्तमान पुसत ।
जे जे वर्तले समस्त । केले श्रुत चित्रांगदे ॥ १०७ ॥
मागुती नागराज झाला । तुम्ही कोण्या दैवतासी भजता ।
यावरी शिवमहिमा तत्त्वता । झाला वर्णिता चित्रांगद ॥ १०८ ॥
प्रकृतिपुरुष दोघेजणे । निर्मिली इच्छामात्रे जेणे ।
अनंत ब्रह्मांडे प्रीतीने । रचियेली हेळामात्रे ॥ १०९ ॥
इच्छा परतता जाण । अनंत ब्रह्मांडे टाकी मोडून ।
प्रकृतिपुरुषात होती लीन । पंचभूते तत्त्वांसहित ॥ ११० ॥
मग दोघे एकप्रीती । आदिपुरुषामाजी सामावती ।
तो सदाशिव निश्चिती । आम्ही भजतो तयाते ॥ १११ ॥
ज्याच्या मायेपासून । झाले हे त्रिमूर्ति त्रिगुण ।
त्या सत्त्वांशेकरून । विष्णु जेणे निर्मिला ॥ ११२ ॥
रजांशे केले विरिंचीस । तमांशे रुद्र तामस ।
तो शिव पुराणपुरुष । आम्ही भजतो सर्वदा ॥ ११३ ॥
पाताळ अंतरिक्ष दशदिशा त्रिभुवन । पंचतत्त्व सरिता मेदिनीवसन ।
भस्म लोष्ट अष्टधातु व्यापून । उरला तो शिव भजतो आम्ही ॥ ११४ ॥
अष्टादश वनस्पती सर्व बीजे । आकारा आली सहजे ।
व्यापिले जेणे कैलासराजे । त्याचे उपासक आम्ही असो ॥ ११५ ॥
ज्याचे नेत्र सूर्य जाण । रोहिणीवर ज्याचे मन ।
रमारमण ज्याचे अंतःकरण । बुद्धि द्रुहिण जयाची ॥ ११६ ॥
अहंकार ज्याचा रुद्र । पाणी जयाचे पुरंदर ।
कृतांत दाढा तीव्र । विराटपुरुष सर्वही जो ॥ ११७ ॥
एवं जितुके देवताचक्र । ते शिवाचे अवयव समग्र ।
एकादश रुद्र द्वादश मित्र । उभे त्यापुढे कर जोडूनी ॥ ११८ ॥
ऐसे ज्याचे गुण अपार । मी काय वर्ण मानव पामर ।
त्याच्या दासांचे दास किंकर । आम्ही असो कश्यपात्मजा ॥ ११९ ॥
ऐसे वचन ऐकूनि सतेज । परम संतोषला दंदशूकराज ।
क्षेमालिंगन देऊनि कद्रुतनुज । नाना कौतुके दाखवी तया ॥ १२० ॥
म्हणे देवास जे दुर्लभ वस्त । ते येथे आहे समस्त ।
तू मज आवडसी बहुत । राहावे स्वस्थ मजपासी ॥ १२१ ॥
चित्रांगद म्हणे महाराजा । शिवकर्णभूषणा सतेजा ।
जननीजनकांसी वेध माझा । एवढाच मी पोटी तयांच्या ॥ १२२ ॥
चौदा वर्षांची सीमंतिनी । गुणनिधान लावण्यखाणी ।
प्राण देईल ते नितंबिनी । बोलता नयनी अश्रु आले ॥ १२३ ॥
मातापितयांचे चरण । खंती वाटते कधी पाहीन ।
माझी माता मजविण कष्टी जाण । नेत्री प्राण उरला असे ॥ १२४ ॥
तरी मज घालवी नेऊन । म्हणोनि धरिले नागेंद्राचे चरण ।
तक्षक होऊन प्रसन्न । देत अपार वस्तूंते ॥ १२५ ॥
म्हणे द्वादशसहस्र नागांचे बळ । दिधले तुज होईल सुफळ ।
तैसाचि झाला तत्काळ । चित्रांगद वीर तो ॥ १२६ ॥
तू करशील जेव्हा स्मरण । तेव्हा तुज संकटी पावेन ।
मनोवेग वारू आणून । चिंतामणी सवे दिधला ॥ १२७ ॥
दुर्लभ रत्ने भूमंडळी । देत अमूल्य तेजागळी ।
पर्वताकार मोट बांधिली । शिरी दिधली राक्षसाच्या ॥ १२८ ॥
देत दिव्य वस्त्रे अलंकार । सवे एक दिधला फणिवर ।
मनोवेगे यमुनातीर । क्रमूनि बाहेर निघाला ॥ १२९ ॥
झाले तीन संवत्सर । चहूकडे पाहे राजपुत्र ।
तेच समयी सीमंतिनी स्नानासी सत्वर । कालिंदीतीरा पातली ॥ १३० ॥
एकाकडे एक पाहाती । आश्चर्य वाटे ओळख न देती ।
दिव्यरत्नमंडित नृपति । चित्रांगद दिसतसे ॥ १३१ ॥
फणिमस्तकीची मुक्ते सतेज विशेष । भुजेपर्यंत डोले अवतंस ।
गजमुक्तांच्या माळा राजस । गळा शोभती जयाच्या ॥ १३२ ॥
पाचू जडल्या कटिमेखलेवरी । तेणे हिरवी झाली धरित्री ।
मृगपशु धावती एकसरी । नवे तृण वाढले म्हणोनिया ॥ १३३ ॥
मुक्ताफळे देखोनि तेजाळ । धावतच येती मराळ ।
देखोनि आरक्त रत्नांचे ढाळ । कीर धावती भक्षावया ॥ १३४ ॥
अंगी दिव्य चंदनसुगंध । देखोनि धावती मिलिंद ।
दशदिशा व्यापल्या सुबुद्ध । घ्राणदेवता तृप्त होती ॥ १३५ ॥
विस्मित झाली सीमंतिनी । भ्रमचक्री पडली विचार मनी ।
चित्रांगदही तटस्थ होऊनी । क्षणक्षणां न्याहाळीत ॥ १३६ ॥
कंठभूषणे रहित मंगळसूत्र । हरिद्राकुंकुमविरहित वस्त्र ।
अंजनविवर्जित नेत्र । राजपुत्र पाहातसे ॥ १३७ ॥
न्याहाळता तटस्थ स्वरूपासी । वाटती रंभा उर्वशी दासी ।
कुचकमंडलु यांसी । उपमा नाही द्यावया ॥ १३८ ॥
तप्तचामीकरवर्ण डोळस । चिंताक्रांत अंग झाले कृश ।
की चंद्रकळा राजस । ग्रहणकाळी झाकोळती ॥ १३९ ॥
मग तियेपाशी येऊन । पुसे साक्षेप वर्तमान ।
म्हणे तू आहेस कोणाची कोण । मुळापासून सर्व सांग ॥ १४० ॥
मग आपुल्या जन्मापासून । सांगितले चरित्र संपूर्ण ।
बोलता आसुवे नयन । भरूनिया चालिले ॥ १४१ ॥
अश्रुधारा स्रवती खालत्या । लाविल्या पयोधरलिंगास गळत्या ।
दंत जियेचे बोलता । नक्षत्रांऐसे लखलखती ॥ १४२ ॥
सीमंतिनीच्या सख्या चतुर । राजपुत्रा सांगती समाचार ।
तीन वर्षे झाली हिचा भ्रतार । बुडाला येथे यमुनाजळी ॥ १४३ ॥
इची सासूश्वशुर दोनी । शत्रूंनी घातली बंदिखानी ।
हे शुभांगी लावण्यखाणी । ऐसी गती इयेची ॥ १४४ ॥
कंठ दाटला सद्गदित । चित्रांगद खाली पाहात ।
आरक्त रेखांकित नेत्र । वस्त्र पुसीत वेळोवेळा ॥ १४५ ॥
सीमंतिनी सख्यांस सांगे खूण । कोण कोठील पुसा वर्तमान ।
सख्या पुसती येणे कोठून । झाले खूण नाम सांगा ॥ १४६ ॥
तो म्हणे आम्ही सिद्धपुरुष । जातो चिंतिलिया ठायास ।
क्षणे स्वर्ग क्षणे पाताळास । गमन आमुचे त्रिलोकी ॥ १४७ ॥
कळते भूतभविष्यवर्तमान । मग सीमंतिनीस हाती धरून ।
कानी सांगे अमृतवचन । भ्रतार तुझा जिवंत असे ॥ १४८ ॥
आजि तीन दिवसां भेटवीन । लटिके नव्हे कदापि जाण ।
श्रीसदाशिवाची आण । असत्य नव्हे कल्पांती ॥ १४९ ॥
सौभाग्यगंगे चातुर्यविलासिनी । तुझे ऐश्वर्य चढेल येथूनी ।
परी ही गोष्टी कोणालागूनि । दिवसत्रय प्रकटवू नको ॥ १५० ॥
ऐसे सांगोनि परमस्नेहे । येरी चोरदृष्टी मुख पाहे ।
म्हणे वाटते चित्रांगद होये । ऐसे काय घडू शके ॥ १५१ ॥
मृत्यु पावला तो येईल कैसा । मग आठवी भवानीमहेशा ।
करुणाकरा पुराणपुरुषा । न कळे लीला अगम्य तुझी ॥ १५२ ॥
हा परपुरुष जरी असता । तरी मज का हाती धरिता ।
स्नेह उपजला माझिया चित्ता । परम आप्त वाटतसे ॥ १५३ ॥
काय प्राशून आला अमृत । की काळे गिळोनि उगळिला सत्य ।
हे मदनांतक षडास्यतात । तुझे कर्तृत्व न कळे मज ॥ १५४ ॥
जगन्निवासा हे करशील सत्य । तरी अकरा लक्ष पूजीन दंपत्य ।
तितुक्याच वाती यथार्थ । बिल्वदळे अर्पिन ॥ १५५ ॥
यावरी बोले राजपुत्र । सुकुमारे सदनासी जाई सत्वर ।
तुझी सासू आणि श्वशुर । त्यांसी सांगू जातो आता ॥ १५६ ॥
तुमचा पुत्र येतो म्हणोन । शुभ समाचार त्यास सांगेन ।
येरी करून हास्यवदन । निजसदनाप्रती गेली ॥ १५७ ॥
सख्या बोलती आण वाहून । तुझा भ्रतार होय पूर्ण ।
ऐसा पुरुष आहे कोण । जो तुझा हात धरू शके ॥ १५८ ॥
तुझी वचने ऐकून । त्याच्या नेत्री आले जीवन ।
सीमंतिनी म्हणे वर्तमान । फोडू नका गे उग्या रहा ॥ १५९ ॥
सीमंतिनीच्या मुखकमळी । सौभाग्यकळा दिसू लागली ।
सुखासनारूढ सदना गेली । कोठे काही न बोले ॥ १६० ॥
मनोवेगाच्या वारूवरी त्वरित । आरूढला सीमंतिनीकांत ।
निजनगराबाहेर उपवनात । जाऊनिया उतरला ॥ १६१ ॥
नाग मनुष्यवेष धरून । शत्रूस सांगे वर्तमान ।
द्वादशसहस्र नागांचे बळ घेऊन । चित्रांगद आला असे ॥ १६२ ॥
तुम्ही कैसे वाचाल सत्य । तव ते समस्त झाले भयभीत ।
येरू म्हणे इंद्रसेन लावण्यवती यथार्थ । सिंहासनी स्थापा वेगी ॥ १६३ ॥
मग नाग जाऊन । मातापितयासी सांगे वर्तमान ।
त्यांसी आनंद झाला पूर्ण । त्रिभुवनात न समाये ॥ १६४ ॥
तो शत्रु होवोनि शरणागत । उभयतांसी सिंहासनी स्थापीत ।
दायाद कर जोडोनि समस्त । म्हणती आम्हा रक्षा सर्वस्वे ॥१६५ ॥
मग सर्व दळभार सिद्ध करून । भेटीस निघाला इंद्रसेन ।
वाद्यनादे संपूर्ण । भूमंडळ डळमळी ॥ १६६ ॥
माता पिता देखोन । सप्रेम धावे चित्रांगद सुजाण ।
धरूनि पितयाचे चरण । क्षेमालिंगनी मिसळला ॥ १६७ ॥
मग लावण्यवती धावत । चित्रांगदाच्या गळा मिठी घालीत ।
जैसा कौसल्येसी रघुनाथ । चतुर्दश वर्षानंतरे ॥ १६८ ॥
हारपले रत्न सापडले । की जन्मांधासी नेत्र आले ।
की प्राण जाता पडले । मुखामाजी अमृत ॥ १६९ ॥
करभार घेऊन अमूप । धावती देशोदेशींचे भूप ।
पौरजनांचे भार समीप । येऊनिया भेटती ॥ १७० ॥
हनुमंते आणिला गिरिद्रोण । जेवी उठविला उर्मिलारमण ।
आनंदमय झाले त्रिभुवन । तैसेच पूर्ण पै झाले ॥ १७१ ॥
मातापितयांसमवेत । चित्रांगद चालिला मिरवत ।
नैषधपुर समस्त । श्रृंगारिले तेधवा ॥ १७२ ॥
चित्रवर्म्यासी सांगावया साचार । धावताती सेवकभार ।
महाद्वारी येता समाचार । मात फुटली चहूकडे ॥ १७३ ॥
चार जाऊनि रायास वंदित । उठा जी तुमचे आले जामात ।
राव गजबजिला धावत । नयनी लोटत आनंदाश्रु ॥ १७४ ॥
कंठ झाला सद्गदित । रोमांच अंगी उभे ठाकत ।
समाचार आणिला त्यासी आलिंगीत । धन वस्त्र देत सीमेहुनि ॥ १७५ ॥
अपार भरूनि रथ । शर्करा नगरात वाटीत ।
मंगळतुरे अद्भुत । वाजो लागली एकसरे ॥ १७६ ॥
धावले अपार भूसुर । राये कोश दाविले समग्र ।
आवडे तितुके धन न्यावे सत्वर । सुखासी पार नाही माझ्या ॥ १७७ ॥
जय जय शिव उमानाथ । म्हणोनि राव उडत नाचत ।
उपायने घेऊनि धावत । प्रजाजन नगरीचे ॥ १७८ ॥
सीमंतिनीसी बोलावून । दिव्य अलंकार लेववून ।
जयजयकार करून । मंगळसूत्र बांधिले ॥ १७९ ॥
दिव्य कुंकुम नेत्री अंजन । हरिद्रा सुमनहार चंदन ।
सौभाग्य लेवविती जाण । त्रयोदशगुणी विडे देती ॥ १८० ॥
एक शृंगार सांवरिती । एक पीकपात्र पुढे करिती ।
नगरीच्या नारी धावती । सीमंतिनीसी पाहावया ॥ १८१ ॥
माता धावली सद्गदित । सीमंतिनीसी हृदयी धरीत ।
माये तुझा सौभाग्यपर्वत । असंभाव्य उचंबळला ॥ १८२ ॥
ऐश्वर्यद्रुम गेला तुटून । पुढती विरूढला भेदीत गगन ।
तुझी सौभाग्यगंगा भरून । अक्षय चालिली उतरेना ॥ १८३ ॥
धन्य धन्य सोमवारव्रत । अकरा लक्ष पूजिली दंपत्य ।
जितवन करावयास जामात । बोलावू धाडिले त्वरेने ॥ १८४ ॥
मातापितयांसमवेत । चित्रांगद नगरा येत ।
चित्रवर्मा नृपती त्वरित । सामोरा येत तयासी ॥ १८५ ॥
जामाताच्या कंठी । धावोनि श्वशुरे घातली मिठी ।
ब्रह्मानंदे भरली सृष्टी । पुष्पवृष्टी करिती देव ॥ १८६ ॥
नगरामाजी आणिली मिरवत । पुनः विवाह केला अद्भुत ।
मग एकांती चित्रांगद नृपनाथ । बोलावीत सीमंतिनीसी ॥ १८७ ॥
पाताळीचे अलंकार अद्भुत । सीमंतिनीलागी लेववीत ।
नवरत्नप्रभा फाकली अमित । पाहता तटस्थ नारीनर ॥ १८८ ॥
पाताळीचा सुगंधराज निगुती । आत्महस्ते लेववी सीमंतिनीप्रती ।
नाना वस्तु अपूर्व क्षिती । श्वशुरालागी दीधल्या ॥ १८९ ॥
सासूश्वशुरांच्या चरणी । मस्तक ठेवी सीमंतिनी ।
माये तुझा सौभाग्योदधि उचंबळोनि । भरला असो बहु काळ ॥ १९० ॥
पुत्र सीमंतिनीसहित । इंद्रसेन नैषधपुरा जात ।
अवनीचे राजे मिळोनि समस्त । छत्र देत चित्रांगदा ॥ १९१ ॥
समस्त राज्यभार समर्पून । तपासी गेला इंद्रसेन ।
तेथे करूनिया शिवार्चन । शिवपदासी पावला ॥ १९२ ॥
आठ पुत्र पितयासमान । सीमंतिनीसी झाले जाण ।
दहा सहस्र वर्षे निर्विघ्न । राज्य केले नैषधपुरी ॥ १९३ ॥
जैसा पितामह नळराज । परमपुण्यश्लोक तेज:पुंज ।
तैसाच चित्रांगद भूभुज । न्यायनीती वर्ततसे ॥ १९४ ॥
शिवरात्री सोमवार प्रदोषव्रत । सीमंतिनी चढते करीत ।
तिची ख्याती अद्भुत । सूत सांगे शौनकादिका ॥ १९५ ॥
हे सीमंतिनी आख्यान सुरस । ऐकता सौभाग्यवर्धन स्त्रियांस ।
अंतरला भ्रतार बहुत दिवस । तो भेटेल परतोनी ॥ १९६ ॥
विगतधवा ऐकती । त्या जन्मांतरी दिव्य भ्रतार पावती ।
शिवचरणी धरावी प्रीती । सोमवारव्रत न सोडावे ॥ १९७ ॥
ऐसे ऐकता आख्यान । अंतरला पुत्र भेटेल मागुतेन ।
आयुरारोग्य ऐश्वर्य पूर्ण । होय ज्ञान विद्या बहु ॥ ९८ ॥
गंडांतरे मृत्यु निरसोनि जाय । गतधन प्राप्त शत्रुपराजय ।
श्रवणे पठणे सर्व कार्य । पावे सिद्धी येणेचि ॥ १९९ ॥
सीमंतिनी आख्यान प्रयाग पूर्ण । भक्तिमाघमासी करिता स्नान ।
त्रिविध दोष जाती जळोन । शिवपद प्राप्त शेवटी ॥ २०० ॥
सीमंतिनी आख्यान सुधारस । प्राशन करिती संजनत्रिदश ।
निंदक असुर तामस । अहंकारमद्य सेविती ॥ २०१ ॥
अपर्णाहृदयारविंदमिलिंद । श्रीधरस्वामी पूर्ण ब्रह्मानंद ।
अभंग अक्षय अभेद । न चळे न ढळे कदाही ॥ २०२ ॥
शिवलीलामृत ग्रंथ प्रचंड । स्कंदपुराण ब्रह्मोत्तरखंड ।
परिसोत सज्जन अखंड । षष्ठाध्याय गोड हा ॥ २०३ ॥
॥ श्रीसांबसदाशिवार्पणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥