श्रीधरस्वामीकृत
पांडवप्रताप
अध्याय पस्तिसावा
उत्तरा आणि अभिमन्यु यांचा विवाह
श्रीगणेशाय नम: ॥
जनमेजय म्हणे वैशंपायना ॥ सुरस वक्ता तूं शास्त्रसंपन्ना ॥
तुझ्या वचनामृतें आमुच्या श्रवणां ॥ तृप्ति जाहली न वाटे ॥ १ ॥
गायी घेऊन सुयोधन ॥ गेला गजपुरपंथ लक्षून ॥
परीकैसा धांवला अर्जुन ॥ बोलें तेंच स्नेहाळा ॥ २ ॥
यावरी बोले व्यासशिष्य ॥ राया तेंच ऐक सुरस ॥
जातां देखोन दुर्योधनास ॥ पार्थ संतप्त जाहला ॥ ३ ॥
घडघडिला विजयरथ ॥ चापीं बाण लावित पार्थ ॥
ध्वजीं बैसला हनुमंत ॥ भुभुःकार करीतसे ॥ ४ ॥
भूतें आवेशें हांका देत ॥ त्यांत वाजविला देवदत्त ॥
द्रोण म्हणे आला पार्थ ॥ तों दोन शर सोडिले ॥ ५ ॥
गुरूचरणापुढें जाण ॥ अकस्मात पडले दोन बाण ॥
द्रोणें पाहिला अर्जुन ॥ कर जोडून नमितसे ॥ ६ ॥
दोन शर सोडून तये क्षणीं ॥ भेदले कर्णाचिये कर्णी ॥
कीं ते दूतचि येउनी ॥ सावधान म्हणती कर्णा ॥ ७ ॥
उत्तरास म्हणे अर्जुन ॥ महातस्कर दुर्योधन ॥
जातो गोधन घेऊन ॥ धांवडीं स्यंदन तिकडेचि ॥ ८ ॥
सर्व पृतना उजवी घालून ॥ बाणाऐसा धांवे अर्जुन ॥
मग बोले गुरु द्रोण ॥ केवि सुयोधन वांचेल ॥ ९ ॥
भीष्म द्रोण आणि कर्ण ॥ कृपाचार्य गुरुनंदन ॥
शतकौरव दुःशासन ॥ सेना घेऊनि धांवती ॥ १० ॥
दुर्योधनास वेष्टिलें ॥ तों पार्थ शरजाल सोडिलें ॥
असंख्य वीर भेदिले ॥ थोर मांडलें निर्वाण ॥ ११ ॥
शलभे येतां बहुत ॥ वृक्ष जैसा आच्छादत ॥
तैसे सपक्ष दिसत ॥ बाण अंगीं सर्वांच्या ॥ १२ ॥
श्रावणारितनयदूत ॥ वारंवार गर्जना करित ॥
कौरवांचीं वाद्यें समस्त ॥ एकसरें वाजती ॥ १३ ॥
घोष जाहला तुंबळ ॥ तों गायी परतल्या सकळ ॥
विराटनगरा तत्काल ॥ पुच्छें उचलून पळाल्या ॥ १४ ॥
वत्सें आठवूनि मनीं ॥ धांवती ऊर्ध्व पुच्छें करूनी ॥
कीं अर्जुन यशस्वी म्हणोनी ॥ पुच्छगुड्या उभारिल्या ॥ १५ ॥
इकडे कौरव वीर समस्त ॥ एकला देखोन वीर पार्थ ॥
बाण असंख्य सोडित ॥ तों ते तोडित तितुकेही ॥ १६ ॥
अर्जुनासमोर कर्ण ॥ धांवत वेगें जेविं पवन ॥
किरात नामें चित्रसेन ॥ कर्णबंधु म्हणवित ॥ १७ ॥
तों कर्णापुढें धांवत ॥ टाकी अर्जुनावरी बाणशत ॥
तों धांवला वीर कर्ण त्वरित ॥ कैवर्तक कर्णबंधु ॥ १८ ॥
तेणें शर सोडिले बहुत ॥ महाराज तों कृष्ण रणपंडित ॥
त्यावरी हे पाखंडी बहु उठत ॥ शरजालमतें घेऊनी ॥ १९ ॥
परी पार्थचापमुखांतून ॥ सुटती अद्‌भुत शब्दबाण ॥
टाकिती शरवाग्जाल तोडून ॥ क्षणमात्र न लागतां ॥ २० ॥
विकर्ण आणि चित्रसेन ॥ पार्थ पाडिले प्रेतें करून ॥
दोन बाणें दोघे जण ॥ अर्कजसदना पाठविले ॥ २१ ॥
जैसा वन जाळी दावाग्न ॥ तैसें अर्जुनें पाडिलें सैन्य ॥
पंचबाणीं भेदिला कर्ण ॥ हृदयवर्म लक्षूनियां ॥ २२ ॥
सर्व सेना घायाळ ॥ जैसे पळस फुलले पुष्कळ ॥
तैसे आरक्त वीर सकळ ॥ बाणघातें जाहले ॥ २३ ॥
कर्णे अधर चावून ॥ सोडिले तेव्हां द्वादश बाण ॥
ते अर्जुने तत्काल तोडून ॥ एकीकडे पाडिले ॥ २४ ॥
कौतुक पाहे कौरववाहिनी ॥ कर्णाचा रथ आच्छादिला बाणीं ॥
सर्व महारथी तये क्षणीं ॥ बाणेंकरून वेष्टित ॥ २५ ॥
अर्जुने वर्मी भेदिले बाण ॥ विकल जाहला परम कर्ण ॥
समरींचा रथ काढून ॥ सारथी नेत एकीकडे ॥ २६ ॥
हें देखोनि अवघे धांवले ॥ अर्जुनबाणीं सर्व खिळिले ॥
सकल रथी एकवटले ॥ ध्वजचिन्हें तळपती ॥ २७ ॥
द्रोणाचिये ध्वजीं झळकत ॥ कमंडलुप्रतिमा देखत ॥
कृपाचार्यध्वजीं तळपत ॥ कुंडवेदिका साजिरी ॥ २८ ॥
गुरूपुत्राचा ध्वज विशेष ॥ वरी रेखिलें कनकधनुष्य ॥
दुर्योधनध्वजीं निःशेष ॥ महाभुजंग रेखिला ॥ २९ ॥
कर्णाचे ध्वजी गज ॥ कनकरसें रेखिला सतेज ॥
भीष्माचे पांचही ध्वज ॥ शुध रजतासारिखे ॥ ३० ॥
कोणाचे ध्वजीं चंद्र ॥ कोठें नक्षत्रे कोठें मित्र ॥
नानारंगाचें विचित्र ॥ विद्युत्प्राय झळकती ॥ ३१ ॥
असो कपिवरध्वज ते वेळां ॥ शारद्वर्तै वेगें वेढिला ॥
दश बाणीं पार्थ खिळिला ॥ हृदयावरी लक्षूनियां ॥ ३२ ॥
पार्थबाण तीक्ष्ण वेगीं ॥ खडतरले गौतमपुत्रांगीं ॥
घटिका चार ते प्रसंगीं ॥ युद्ध जाहले तुंबळ ॥ ३३ ॥
कृपाचार्य योद्धा प्रबल ॥ परि पार्थ केला अतिविकल ॥
बीभत्सु म्हणे उत्तरा चपल ॥ द्रोणाकडे रथ नेईं ॥ ३४ ॥
सर्वांस सव्य घालून ॥ गुरूचे रथास केली प्रदक्षिणा ॥
आतां युद्ध होईल दारुण ॥ पहावया देव पातले ॥ ३५ ॥
सुदर्शन विमानीं बैसोन ॥ पाहों आला शचीरमण ॥
तेहतीसकोटी देवगण ॥ बैसोन युद्ध पाहती ॥ ३६ ॥
एकादश रुद्र द्वादश अर्क ॥ अष्टनायिका अष्टवसु मुख्य ॥
गण गंधर्व यक्षनायक ॥ आणि वैश्रवण पातला ॥ ३७ ॥
वसु रुद्रादित्यादिक ॥ अर्यमा पितृगण सकळिक ॥
स्वर्गवासी राजे सात्विक ॥ दिव्य शरीरे पाहती ॥ ३८ ॥
शिबिकेत हरिश्चंद्र दिलीप ॥ अज आणि दशरथ धूप ॥
आणिक कित्येक राजे पुण्यरूप ॥ विलोकिती विमानीं ॥ ३९ ॥
तेथींचा दिव्य सुवास ॥ कटकांत येत आसमास ॥
असो इकडे द्रोणास ॥ नमीत पार्थ भावार्थें ॥ ४० ॥
म्हणे धन्य आजि नयन ॥ जाहले महाराजा तुझें दर्शन ॥
तेरा वर्षांत आजि देखिले चरण ॥ जाहलों पावन सर्वस्वें ॥ ४१ ॥
होतां श्रीगुरूचें दर्शन ॥ अवदशा गेली निघोन ॥
गुरुदर्शनेंकरून ॥ स्वपद पावूं आपुलें ॥ ४२ ॥
अहो सद्‌गुरो दोणाचार्या ॥ तुम्हांवरून ओंवाळीन हे काया ॥
तरी उत्तीर्ण नव्हें गुरुवर्या ॥ उपकार तुमचे असंख्य ॥ ४३ ॥
निजपुत्राहूनि आगळा ॥ मजवरी स्नेह तुमचा दयाळा ॥
आमुच्या आळी पुरविल्या सकळा ॥ बालपणीं समर्थें ॥ ४४ ॥
गुरुनिंदा करील जो दुर्जन ॥ त्याचें तत्काल आयुष्य क्षीण ॥
तों अपयश पावे न लागतां क्षण ॥ गुरुचरण विसरे जो ॥ ४५ ॥
असो आतां जो मांडला व्यवहार ॥ तोचि संपादावा समग्र ॥
स्वामींनीं सोडावे आधीं शर ॥ मग मी सत्वर प्रेरीन ॥ ४६ ॥
एक मेरु एक मंदर ॥ एक समुद्र एक अंबर ॥
एक वासुकी एक भोगींद्र ॥ तैसे दोघे दिसती ॥ ४७ ॥
एक वसिष्ठ एक वामदेव ॥ एक प्रेम एक सद्‌भाव ॥
एक सद्विवेक एक गौरव ॥ तैसे दोघे दिसती ॥ ४८ ॥
एक चंद्र एक चंडकिरण ॥ एक रमापति एक उमारमण ॥
एक बृहस्पति एक पाकशासन ॥ तैसे दोघे दिसती ॥ ४९ ॥
एक तपस्वी एक उदास ॥ एक औदार्य एक धैर्यविशेष ॥
एक पुण्य एक यश ॥ तेविं निर्दोष दिसती ॥ ५० ॥
एक ज्ञान एक विज्ञान ॥ एक आनंद एक समाधान ॥
एक सगुण एक निर्गुण ॥ दोन्हीं स्वरूपें हरीचीं ॥ ५१ ॥
एक साधक एक सिद्ध ॥ एक वैराग्य एक बोध ॥
एक क्षमा एक ब्रह्मानंद ॥ तेविं दोघे दिसती ॥ ५२ ॥
असो द्रोणें वीस बाण ॥ टाकिले पार्थावरी दारुण ॥
ते अर्जुने निवारून ॥ पन्नास मार्गण सोडिले ॥ ५३ ॥
ते निवारूनियां द्रोण ॥ सोडिले तेणें शत बाण ॥
सहस्त्र बाण अर्जुन ॥ प्रेरित तेव्हां द्रोणावरी ॥ ५४ ॥
यावरी लक्षांचे लक्ष शरा ॥ टाकिते जाहले अपार ॥
मान तुकाविती समग्र ॥ सव्य तर्जनी हालबूनी ॥ ५५ ॥
म्हणती धन्य धन्य पार्थ ॥ धन्य गुरु द्रोण समर्थ ॥
भीष्म कर्ण समस्त ॥ विलोकिती कौरव पैं ॥ ५६ ॥
द्रोणाचें बाणजाल ॥ पार्थ छेदी तत्काल ॥
जैसें उगवतां सूर्यमंडल ॥ भगणें सर्व झांकती ॥ ५७ ॥
कीं एक उठतां विनायक ॥ असंख्यसंहारी दंदशूक ॥
कीं सुटतां चंडवात देख ॥ जलदजाळ वितळे पैं ॥ ५८ ॥
द्रोण सोडी एक शर ॥ त्यापासून निघती अपार ॥
जैसा एकुलता एक पुत्र ॥ संतति वाढे बहु त्याची ॥ ५९ ॥
असंभाव्य अर्जुनाचे बाण ॥ सुटतीं वेगें चापापासून ॥
जैसे चतुराचे मुखांतून ॥ शब्द अपार निघताती ॥ ६० ॥
अर्थ क्रम पद क्रमेंकरून ॥ पंडित करिती वेदाध्ययन ॥
तेविं चपलत्वें अर्जुन ॥ बाण सोडी अनिवार ॥ ६१ ॥
कीं मेघींहून अवधारा ॥ अपार लुटती तोयधारा ॥
ओंकारापासून अपारा ॥ ध्वनी जैसे निघती पां ॥ ६२ ॥
कीं मूलमायेपासोनि एकसरें ॥ असंख्य जीवसृष्टि उभारे ॥
चपललेखकापासोनि त्वरें ॥ असंख्यअक्षरें उमटती ॥ ६३ ॥
बहुत शर भेदून गेले ॥ परि पार्थाचें ठाण न चळे ॥
जेविं पंचबाणाचेनि मेळें ॥ मारुति न चळे कल्पांतीं ॥ ६४ ॥
हाणितां कुठार तीक्ष्ण ॥ वृक्ष न जाय सोडून स्थान ॥
कीं वर्षतां अपार घन ॥ अचल स्थान सोडीना ॥ ६५ ॥
निंदकें निंदितां अपार ॥ चळेना साधूचें अंतर ॥
प्रर्‍हादास लाविले विखार ॥ परी तों धीर न सोडी ॥ ६६ ॥
पार्थ निर्वाणबाण सोडिला ॥ द्रोणाचे हृदयवर्मी बैसला ॥
मूर्छना येऊन ते वेळां ॥ ध्वजीं टेकला आचार्य ॥ ६७ ॥
धन्यवीर अर्जुन ॥ देव करिती विमानीं स्तवन ॥
आनंदाश्रू जाण ॥ नेत्रीं लोटले शक्राचे ॥ ६८ ॥
क्षणोक्षणीं सुमनभार ॥ वर्षतसे पुरंदर ॥
इकडे गुरूचा रथ सत्वर ॥ सारथी काढी समरींचा ॥ ६९ ॥
जैसी कल्पांतवीज कडकडी ॥ तैसा गुरुपुत्र धावला तांतडी ॥
अर्जुनावरी बाण सोडी ॥ मिति नाहीं तयांते ॥ ७० ॥
अर्जुनचापाचें शित ॥ गुरूपुत्रें छेदिलें अकस्मात ॥
कौरव संतोषले समस्त ॥ म्हणती द्रोणपुत्र धन्य हा ॥ ७१ ॥
धनुष्यास शित नूतन ॥ लावी ते क्षणीं अर्जुन ॥
सोडून एक सवेग बाण ॥ गुरुसुता मूर्छित पाडिलें ॥ ७२ ॥
उत्तर म्हणे पार्था ॥ प्रलय मांडला मजभोंवता ॥
मज सारथ्य न करवे आतां ॥ प्राण जाईल वाटतें ॥ ७३ ॥
तुझें चाप करकरित ॥ प्रलयविजेऐसें झळकत ॥
ध्वजीं गर्जत हनुमंत ॥ माझेनें येथें न बैसवे ॥ ७४ ॥
तुजकडे माझेनी ॥ न पाहवे ये क्षणीं ॥
वाटतें कृतांत घेऊनी ॥ रथावरी बैसला ॥ ७५ ॥
पृथिव्यादि पंचभूतें ॥ भोंवताती मज वाटतें ॥
ऐशिया आवर्ती मातें ॥ घातलें तुवां कासया ॥ ७६ ॥
पार्थ म्हणे भय कांहीं ॥ धरू नको चित्तीं पाहीं ॥
तों गुरुसुत ते समयीं ॥ सावध जाहला सवेंचि ॥ ७७ ॥
धनंजयाचे अक्षय तूणीर ॥ गुरुसुताचे सरले शर ॥
शरीर जाहलें जर्जर ॥ मग रहंवर मुरडिला ॥ ७८ ॥
तों रथ सांवरून ॥ धावला तेव्हां सूर्यनंदन ॥
तीक्ष्ण अर्जुनाचे बाण ॥ हृदयीं त्याचे खडतरती ॥ ७९ ॥
पार्थ म्हणे रे कर्णा ॥ सभेमध्ये केली वल्गना ॥
बोललासी दुष्ट वचना ॥ त्याचा झाडा दे आजी ॥ ८० ॥
हरिलीं द्रौपदीची वसनें ॥ तों झाडा आजि देणें ॥
ऐसें बोलून अर्जुने ॥ बाण काढिला अद्‌भुत ॥ ८१ ॥
बाणाग्रीं दैवत सहस्रनयन ॥ तों शर ओढूनि आकर्ण ॥
कर्णाचे हृदयीं भेदोन ॥ मूर्छनागत पाडिला ॥ ८२ ॥
जिकडे असे गंगासुत ॥ तिकडे धांवला पार्थाचा रथ ॥
प्रथम शरे अकस्मात ॥ ध्वज छेदिला भीष्माचा ॥ ८३ ॥
चामीकरवर्ण तूणीर ॥ तों सवेच छेदिला सत्वर ॥
ऐसें देखतां धार्तराष्ट्र ॥ एकदांचि सरसावले ॥ ८४ ॥
दुःशासनें सोडिले तीन शर ॥ हदयीं भेदिला सारथि उत्तर ॥
दोन बाणें पार्थवीर ॥ हदयावरी भेदिला ॥ ८५ ॥
पार्थे सवेंच सोडूनि बाण ॥ चाप तूणीर टाकिले छेदून ॥
मग कपाळी दुःशासन ॥ एकें शरें भेदिला ॥ ८६ ॥
मूर्छें व्यापला दुःशासन ॥ सारथियें पळविला स्यंदन ॥
तों धांवला गंगानंदन ॥ निर्वाण बाण सोडित ॥ ८७ ॥
चार घटिकांपर्यंत ॥ भीष्में युद्ध केलें अद्‌भुत ॥
शतशरें वीर पार्थ ॥ भेदिला तेव्हां समरांगणीं ॥ ८८ ॥
शेवटीं पार्थ सोडिला शर ॥ हदयीं भेदिला गंगाकुमार ॥
तेणें गिरगिरी आली अपार ॥ विकल शरीर पडियेले ॥ ८९ ॥
तों रथारूढ दुर्योधन ॥ वेगें धांवला वर्षत बाण ॥
ललाटीं भेदिला अर्जुन ॥ परी तों न गणीच तयातें ॥ ९० ॥
पार्थ सोडिला एक शरा ॥ छेदिलें सारथियाचें शिरा ॥
सवेंच तुरंग आणि रहंवर ॥ चूर्ण केले समरांगणीं ॥ ९१ ॥
सोडूनियां दिव्य बाणा ॥ हृदयीं भेदिला सुयोधन ॥
मग सवेंच कौरवीं उचलून ॥ गेला काढून समरींचा ॥ ९२ ॥
पार्थ म्हणे रे अंधपुत्रा ॥ कां रे पळतोसी अपवित्रा ॥
माघारां फिरे कृष्णवक्त्रा ॥ निलाजरा तूं साच ॥ ९३ ॥
अरे तूं कुरुकुला लाविला डाग ॥ तुज काय होय छत्र राजभोग ॥
राजा धर्म सभाग्य ॥ सर्व वैभव तयाचें ॥ ९४ ॥
हरिलीं द्रौपदीची वस्त्रें ॥ तुझीं खंडविखंड करीन गात्रें ॥
दुःशासन कर्ण अपयशपात्रें ॥ पहुडवीन समरांगणीं ॥ ९५ ॥
भीष्म द्रोणादि समस्त ॥ ऐकत होते सभेआंत ॥
मृतव्याघ्रचर्म निश्चित ॥ नाम आम्हां ठेविलें ॥ ९६ ॥
कोल्हे हे अरण्यातील ॥ नपुंसक पांडव सकल ॥
बोलिलास तें सफल ॥ करून दावीं आजि आम्हां ॥ ९७ ॥
आम्ही नपुंसक किंवा रणशूर ॥ दाखवितों आतां माघारां फिरा ॥
हरिलीं द्रौपदीचीं वस्त्रें समग्र ॥ त्याचें उसणें घेईन मी ॥ ९८ ॥
ऐसे अर्जुनाचे वाग्बाण ॥ हदयीं खडतरले तीक्ष्ण ॥
तों कौरव पातले अवघे जण ॥ सैन्यासह पार्थावरी ॥ ९९ ॥
तों दुर्योधनबंधु विकर्ण ॥ गजारूढ धांवे वर्षत बाणा ॥
पार्थें तों समोर देखोन ॥ टाकिला खिळून सर्वांगीं ॥ १०० ॥
पार्थ क्रोधें वज्रबाणीं ॥ गज उभाचि चिरिला रणीं ॥
सकळ कौरव मार्गणीं ॥ खिळियेले प्रतापें ॥ १०१ ॥
पार्थ म्हणे घेऊन जय सत्य ॥ जा रे जयवाद्यें वाजवित ॥
मग मोहनास्त्र शक्रदत्त ॥ अर्जुने शेवटीं सोडिलें ॥ १०२ ॥
कनकबीज भक्षितां ॥ जैशी सर्वांगीं येत विकलता ॥
तैशीच जाहली सर्वांची अवस्था ॥ शस्त्रें वस्त्रें गळाली ॥ १०३ ॥
उत्तरासी सांगे कृष्ण ॥ कृष्णेचै केलें वस्त्रहरण ॥
तरी तूं खालीं उतरून ॥ वस्त्रें हरीं सर्वांचीं ॥ १०४ ॥
तिघे विप्र आणि गंगासुत ॥ यांस न लावीं कदा हात ॥
रथातळीं उतरून त्वरित ॥ उत्तर शस्त्रें वस्त्रें हरित पैं ॥ १०५ ॥
कर्णदुर्योधनादि समस्त ॥ शतही नागविले अंधसुत ॥
शस्त्रें वस्त्रें धरिले रथा ॥ रिते समरींचे घेऊनी ॥ १०६ ॥
कर्णाची वस्त्रें पिंवळीं ॥ दुर्योधनाचीं वस्त्रें सोनसळी ॥
भगिनीलागीं गोळा केलीं ॥ गणती नाहीं तयांची ॥ १०७ ॥
प्रवापनास्त्र सोडून ॥ देता जाहला श्वेतवाहन ॥
अर्धमिशा अर्धदाढ्या बोडून ॥ न लागतां क्षण टाकिल्या ॥ १०८ ॥
कोणाचें अर्धमस्तक बोडिलें ॥ कोणाचे पांच पाट काढिले ॥
दुर्योधनाचा मुकुट ते वेळे ॥ वहनावरी फोडिला ॥ १०९ ॥
काढिली वामभागदाढी ॥ सव्यभाग मिशी बोडी ॥
तिघे द्विज आणि भीष्म सोडी ॥ पार्थाज्ञेकरोनियां ॥ ११० ॥
ऐसें त्या अस्त्रे करून ॥ आलें पार्थापाशीं फिरोन ॥
तूणीरामाजी जाऊन ॥ स्वस्थ राहिलें नवल हें ॥ १११ ॥
मग अर्जुने दिव्यरथ ॥ एकीकडे काढिला त्वरित ॥
जैसें शुक्तिकेबाहेर झळकत ॥ मुक्त सतेज निराळे ॥ ११२ ॥
महाप्रलयीं सर्व निरसून ॥ एक ब्रह्म उरे निर्मळ पूर्ण ॥
तैसा शोभला अर्जुन ॥ एकला एक रथाशी ॥ ११३ ॥
गिळून सर्व नक्षत्रांसी ॥ एक सूर्य निरभ आकाशीं ॥
तैसाच कृष्णसखा ते दिवशीं ॥ समरभूमीसी शोभला ॥ ११४ ॥
अश्वत्यामा भीष्म द्रोण ॥ त्यांप्रति बोलत अर्जुन ॥
मी एकला हे बहुत जण ॥ युद्धकंदन करिताती ॥ ११५ ॥
तरी यांसी गजपुरास नेऊन ॥ करवावें स्त्रियांचें दर्शन ॥
जयवाद्यें वाजवून ॥ ग्रामामाजी मिरवावे ॥ ११६ ॥
आजि यांस दिलें जीवदान ॥ तों सावध जाहला दुर्योधन ॥
म्हणे पळाला काय अर्जुन ॥ कैसा सोडून दिला तुम्हीं ॥ ११७ ॥
मग बोले अश्वत्सामा ॥ आजि अर्जुने केली सीमा ॥
नागवून सर्वां तुम्हां ॥ दाढ्या मिशा भादरिल्या ॥ ११८ ॥
तुम्हीं संपूर्ण जय घेतला ॥ गजपुरास मिरवत चला ॥
आजि तुमचा सोहळा ॥ ब्रह्मांडांत न समाये ॥ ११९ ॥
श्वोसोच्छ्वास टाकून ॥ अधोमुख पाहे दुर्योधन ॥
दुरून विलोकी अर्जुन ॥ उभा ठाकोन मुहूर्त एक ॥ १२० ॥
गंगात्मज आणि तिघे विप्र ॥ त्यांस नमस्कारी पार्थवीर ॥
म्हणे मी जातो अपार ॥ स्नेह आतां असों द्यावा ॥ १२१ ॥
दुर्योधनानिमित्त साचार ॥ तुमचे चरणीं पडलें अंतर ॥
ऐसें बोलोन पार्थवीर ॥ रथ मुरडून चालिला ॥ १२२ ॥
देखोन कौरवांची गती ॥ विमानीं सुर आणि सुरपती ॥
गदगदां सर्व हांसती ॥ म्हणती फजिती थोर हे ॥ १२३ ॥
खेद करीत दुर्योधन ॥ गेला गजपुरा निघोन ॥
शमीपाशीं अर्जुन ॥ आला तेव्हां त्वरेनें ॥ १२४ ॥
कौरवांचे लोक पाहीं ॥ लपाले होते ठायीं ठायीं ॥
पार्थ देखोन भयें सर्वही ॥ शरणागत जाहले ॥ १२५ ॥
महाराजा आम्ही तुझे दास ॥ पार्थ म्हणे जा गजपुरास ॥
भय नाहीं तुम्हांस ॥ स्वस्थचित्तें सुखी असा ॥ १२६ ॥
धनुष्य शमीवर ठेवून ॥ पूर्ववत होय अर्जुन ॥
अदृश्य जाहला दिव्यस्यंदन ॥ शस्त्रास्त्रांसमवेत ॥ १२७ ॥
उत्तरास म्हणे पार्थ ॥ माझा सांगों नको पुरुषार्थ ॥
पितयास सांग वृत्तांत ॥ म्यां सर्व जिंकिले ॥ १२८ ॥
उत्तर म्हणे एवढी गोष्टी ॥ मज न साचे किरीटी ॥
अर्जुन म्हणे न करीं स्फुटी ॥ दिवस तीन राहें उगा ॥ १२९ ॥
मग उत्तरास रथीं बैसवित ॥ बृहन्नटा सारथी होत ॥
गोरक्षकाहातीं पार्थ ॥ सांगून धाडी रायातें ॥ १३० ॥
उत्तरें जिकिले कौरव ॥ वैभव हिरोन घेतलें सर्व ॥
तों इकडे विराटराव ॥ ग्रामांत आला गजरेंशी ॥ १३१ ॥
रायास सांगती प्रधान ॥ कौरवीं केलें उत्तरगोग्रहण ॥
मग बृहत्रटा सारथी करून ॥ उत्तर एकला धावला ॥ १३२ ॥
कौरवांचे बहुत भार ॥ हा एकला निर्भय वीर ॥
सद्‌गद जाहला राजेंद्र ॥ म्हणे कुमार पुरुषार्थी ॥ १३३ ॥
स्वसेनेसी सांगे नृपवर ॥ धांवा एकला गेला कुमार ॥
बृहन्नटा सारथी निंद्य थोर ॥ अति अधीर नपुंसक ॥ १३४ ॥
ऐसें ऐकतां युधिष्ठिर ॥ हास्यमुखें देत प्रत्युत्तर ॥
बृहत्रटा सारथी निर्धार ॥ तेथें जयास काय उणें ॥ १३५ ॥
तों गोरक्षक आले धांवत ॥ राया उत्तर जाहला जयवंत ॥
विभांडून कौरव समस्त ॥ शस्त्रें वस्त्रें हरियेलीं ॥ १३६ ॥
गायी घेऊन सकळा ॥ महाद्वाराजवळ आला ॥
तों कंक म्हणे ते वेळां ॥ नवल काय या गोष्टीचें ॥ १३७ ॥
बृहत्रटा सारथी जेथें ॥ काळ उभा न राहे तेथें ॥
राये गौरविलें गोरक्षकांतें ॥ वस्त्रालंकारीं तेधवां ॥ १३८ ॥
श्रृंगारिलें अवघें नगर ॥ ग्रामदैवतें पूजिलीं समग्र ॥
वाद्यघोषें लोक सत्वर ॥ सामोरे जाती उत्तरासी ॥ १३९ ॥
कंकास म्हणे विराटराव ॥ अक्ष आणीं खेळो डाव ॥
धर्म म्हणे हा महोत्सव ॥ न धरीं पाश हातीं आतां ॥ १४० ॥
परी विराट नायके कांहीं ॥ म्हणे अवश्य खेळावे ये समयीं ॥
कंक म्हणे राया कदाही ॥ न खेळावें तत्त्वतां ॥ १४१ ॥
पांच पांडव खेळून ॥ कोणतें पावले कल्याण ॥
नैषधासारिखें निधान ॥ व्यसनीं पडलें खेळोनी ॥ १४२ ॥
रायें घेतले हातीं पाश ॥ तों लोक आले आसमास ॥
सांगती उत्तराचा हर्ष ॥ थोर पुरुष प्रतापी ॥ १४३ ॥
कंक म्हणे परम पुरूषार्थी ॥ जेथें बृहत्रटा सारथी ॥
सकल कार्य सिद्ध होती ॥ ऐकतां नृपति कोपला ॥ १४४ ॥
मग म्हणे रे ब्राह्मणा कंका ॥ षंढाची प्रशंसा सांगसी मूर्खा ॥
अपमानोनि माझ्या बालका ॥ वार्णिसी प्रशंसा तयाची ॥ १४५ ॥
उत्तर पुरुषार्थी भूमंडळी ॥ भीष्म द्रोणादिक बळी ॥
कौरव नागवून सकळी ॥ केले भग्न क्षणार्धें ॥ १४६ ॥
कंका तूं मूर्ख पूर्ण ॥ तुज वांचावयाचें असेल कारण ॥
तरी न बोलें ऐसें वचन ॥ वर्णी गुण उत्तराचे ॥ १४७ ॥
धर्म म्हणे समरीं आल्या काल ॥ बृहत्रटा तत्काल जिंकील ॥
ऐसें ऐकतां कोपला भूपाल ॥ अक्ष ताडिला मुखावरी ॥ १४८ ॥
अक्ष आदळला कपाळी थोर ॥ नासिकाद्वारें चाललें रुधिर ॥
अजुळींत धरी युधिष्ठिर ॥ द्रौपदी पात्र घेऊन धांवे ॥ १४९ ॥
तों मिरवत आला उत्तर ॥ पुढें सांगों येती दूत सत्वर ॥
राव म्हणे येऊं द्या कुमार ॥ तों युधिष्ठिर दूतां सांगे ॥ १५० ॥
कानीं जाणविली मात ॥ उत्तर एकला येऊं द्या आंत ॥
बृहन्नटेस गृहांत ॥ जाय ऐसे निरोपावें ॥ १५१ ॥
बृहत्रटापाहतां हें रक्त ॥ विराटास मारील प्रधानासहित ॥
तों उत्तर येऊनि अकस्मात ॥ वंदून भेटे नृपातें ॥ १५२ ॥
उत्तर पाहे धर्माकडे ॥ तंव तों बैसला एकीकडे ॥
सैरंध्रीने पात्र धरिलें पुढें ॥ अशुद्ध वाहे भडभडां ॥ १५३ ॥
उत्तर जाहला भयभीत ॥ पित्यास पुसे वृत्तांत ॥
विराटें कथिलें समस्त ॥ बोले सुत तेधवां ॥ १५४ ॥
म्हणे अनर्थ केला पूर्ण ॥ राया नमस्कारीं हा ब्राह्मण ॥
वेगें करीं प्रसन्न ॥ घेंई मागोन कल्याण ॥ १५५ ॥
मग विराट उठोन ॥ करी धर्माचें समाधान ॥
म्हणे म्यां कर्म केलें दारुण ॥ क्षमा करीं सर्वही ॥ १५६ ॥
राये अशुद्ध धुवोन ॥ कंकास वस्त्रालंकार देऊन ॥
आपणाजवळी बैसबून ॥ बोलतसे अत्यादरें ॥ १५७ ॥
धर्म म्हणे ते अवसरीं ॥ जरी रक्त पडतें अवनीवरी ॥
तरी हे समस्त नगरी ॥ लया जाती क्षणमात्रें ॥ १५८ ॥
तों बृहन्नटा येत तेथ ॥ विराटपुत्राप्रति म्हणत ॥
धन्य त्वां केला पुरुषार्थ ॥ यशवंत प्रतापी तूं ॥ १५९ ॥
भीष्म द्रोण कर्ण वीर ॥ काळासही अनिवार ॥
ते तुवां जिंकिले समग्र ॥ धन्य वीर प्रतापी तूं ॥ १६० ॥
उत्तर म्हणे ऐक मात ॥ कां कोरडा वानिसी पुरुषार्थ ॥
एक देवपुत्र आला अकस्मात ॥ विजयी रथ घेऊनी ॥ १६१ ॥
विभांडोनि सकळ कौरव ॥ पुरुषार्थ हा केला सर्व ॥
तें युद्ध पहावया अपूर्व ॥ इंद्रादि देव पातले ॥ १६२ ॥
तें युद्ध पाहतां दारुण ॥ एकवटले माझे प्राण ॥
मज तेणें आणिलें सांभाळून ॥ गुप्त जाहला रथाशी ॥ १६३ ॥
विराट म्हणे तों देवसुत ॥ कोठें मज दावीं त्वरित ॥
उत्तर म्हणे तीन दिवसांत ॥ प्रकटेन ऐसें बोलिला ॥ १६४ ॥
रायास म्हणे वैशंपायन ॥ जवळी निधानें असोन ॥
दरिद्रियास न होती दृश्यमान ॥ तैसेंच येथें जाहलें ॥ १६५ ॥
कीं हृदयीं असतां जगदीश्वर ॥ नेणती अज्ञान पामर ॥
तैसे घरीं असतां पंडुकुमारा ॥ नेणवेच तयातें ॥ १६६ ॥
याउपरी तिसरे दिनीं ॥ उत्तम सुमुहूर्त पाहोनी ॥
प्रातःकाळी उठोनी ॥ मंगलस्नान पांडव करिती ॥ १६७ ॥
दिव्य वस्त्रें दिव्यालंकारा ॥ उत्तरें आणिले अपार ॥
पूर्वरूपं धरोनि सत्वर ॥ दिव्याभरणीं शोभले ॥ १६८ ॥
अमौल्य अलंकार वस्त्रें ॥ द्रौपदीस अर्पिलीं उत्तरें ॥
जैसें भवानील स्कंदवीरें ॥ अत्यादरें पूजिलें ॥ १६९ ॥
उगवले पंचादित्य ॥ तैसे चालिले पंडुसुत ॥
विराटराजसभेचे आत ॥ प्रातःकालीं पातले ॥ १७० ॥
सुवर्णदंड धरोनि हातीं ॥ नकुल सहदेव पुढें चालती ॥
छत्र धरी सुभद्रापती ॥ धर्मावरी तेधवां ॥ १७१ ॥
भीमसेन चामरें धरित ॥ सभेस येऊन अकस्मात ॥
राजसिंहासनी बैसत ॥ धर्मराज तेधवां ॥ १७२ ॥
छत्र चामरें धरून ॥ पाठीसी उभे भीमार्जुन ॥
वैकुंठींचे पार्षदगण ॥ जैसे विष्णूचे पृष्टभागीं ॥ १७३ ॥
जय विजय अभिनव ॥ तेविं शोभले नकुल सहदेव ॥
कीं तें पंचायतन अपूर्व ॥ विराटभाग्यें प्रकटले ॥ १७४ ॥
तों विराट लोकांसहित ॥ सभेस जो येऊन पाहत ॥
तों पांच पुरुष दीप्तिमंत ॥ राजचिह्नीं देखिले ॥ १७५ ॥
सभय आणि विस्मित ॥ होऊन पाहे तेव्हां तटस्थ ॥
तों उत्तर येऊन त्वरित ॥ रायाप्रति सांगतसे ॥ १७६ ॥
पित्यास म्हणे उत्तर ॥ ओळखिले काय पंडुकुमार ॥
संपूर्ण एक संवत्सर ॥ सेवा केली आमुची ॥ १७७ ॥
कंक तोच हा धर्म ॥ बल्लव तों ओळखी भीम ॥
बृहन्नटा धरिलें नाम ॥ तों महाराज धनंजय ॥ १७८ ॥
ग्रंथिक आणि तंतिपाल ॥ सहदेव आणि नकुल ॥
कौरव विभांडिले सकल ॥ तों हा पार्थ जाण पां ॥ १७९ ॥
अग्नीस देऊन खांडववन ॥ युद्धीं पराभविला पाकशासन ॥
सकल कौरव पराभवून ॥ द्रौपदी वरिली स्वयंवरीं ॥ १८० ॥
सैरंध्री ते द्रौपदी देख ॥ भीमें मारिले अवघे कीचक ॥
हिडिंब आणि बक ॥ जेणें पूर्वी मर्दिले ॥ १८१ ॥
राजसूययज्ञीं सर्व नृपती ॥ या धर्मरायास पूजिती ॥
अरे या धर्माची कीर्ति ॥ सहस्रवदनॉ न वर्णवे ॥ १८२ ॥
विराट म्हणे ऐक सूता ॥ कालचे युद्धीं तत्वतां ॥
सुशर्मा मज धरून नेतां ॥ इहीं पुरुषार्थे सोडविलें ॥ १८३ ॥
ऐसें बोलतां विराट ॥ प्रेमें दाटला त्याचा कंठ ॥
म्हणे उपकार केला अचाट ॥ काय आतां आठवूं ॥ १८४ ॥
विराट दोन्ही कर जोडून ॥ धरी धर्माचे दृढ चरण ॥
धर्मरायें विराटा उचलून ॥ दिलें आलिंगन अति प्रेमें ॥ १८५ ॥
विराट करूं लागला स्तवन ॥ साही निधानें घरीं असोन ॥
कांहीं नेणोंचि महिमान ॥ आम्ही पूर्ण दैवहत ॥ १८६ ॥
ज्योतिर्लिंग पूजावें वहिलें ॥ तें म्यां अभाग्यें पायीं ताडिलें ॥
अमृते संमार्जन केलें ॥ पूर्णपणे नेणोनियां ॥ १८७ ॥
शोधीत कामधेनु आली घर ॥ तीस केले काष्ठप्रहार ॥
काग म्हणोन खगेंद्र ॥ पाषाण हाणून उडविला ॥ १८८ ॥
कल्पवृक्ष उगवला द्वारीं ॥ तों तोडून टाकिला दूरी ॥
कीं चिंतामणि उडविला बाहेरी ॥ गोफिणी लावूनि अभाग्यें ॥ १८९ ॥
भाग्ये परीस लाधला घरीं ॥ तों फोडून रचिली पायरी ॥
मी अभागी त्याचपरी ॥ पांडव घरीं नोळखीं ॥ १९० ॥
केला सद्‌गुरूचा अनादर ॥ म्यां अपमानिले संत साचार ॥
भाग्ये घरा आले हरिहर ॥ घातले बाहेर न पूजितां ॥ १९१ ॥
असो भीम आणि अर्जुन ॥ करिती विराटाचें समाधान ॥
चौघे बंधू क्षेमालिंगन ॥ देते जाहले सप्रेम ॥ १९२ ॥
इकडे जाहला जो वृत्तांत ॥ तों सुदेष्णेस कळला समस्त ॥
द्रौपदीचे पायीं लागत ॥ म्हणे माये अपराधी मी ॥ १९३ ॥
तूं कमलेची अपरप्रतिमा ॥ आम्ही नेणों तुझा महिमा ॥
सावित्री सरस्वती उमा ॥ त्यांची उपमा तुजलागीं ॥ १९४ ॥
इकडे विराट ते अवसरीं ॥ धर्मरायापुढें पदरपसरी ॥
सर्व अन्याय क्षमा करीं ॥ नेणोनियां घडले जे ॥ १९५ ॥
सर्वही राज्य सेना कोश ॥ विराटे अर्पिलें निःशेष ॥
मी तुमचा दासानुदास ॥ सर्वस्वेशी साह्य असें ॥ १९६ ॥
पांडवांकडे पाहे विराट नृपती ॥ नेत्रांसी नव्हे कदा तृप्ती ॥
जिव्हा न धाय करितां स्तुती ॥ दाटे प्रीति अंतरीं ॥ १९७ ॥
विराट म्हणे अवधारा ॥ माझी कन्या आहे उत्तरा ॥
हे देईन पार्थवीरा ॥ तरीच धन्य मी साच ॥ १९८ ॥
पार्थ म्हणे अंतःपुरांत ॥ म्यां कन्येसमान पाळिली सत्य ॥
तरी अभिमन्यूस द्यावी यथार्थ ॥ स्नुषा आमुची करावी ॥ १९९ ॥
उत्तरेचा स्नेह मजवरी कैसा ॥ गुरु किंवा पिता जैसा ॥
तरी ते सुभद्रेची स्नुषा ॥ निर्धार हा साच पैं ॥ २०० ॥
श्रीकृष्णभगिनीसुत ॥ प्रत्यर्जुन रणपंडित ॥
मग विराट आणि नृपनाथ ॥ पत्र लिहिती द्वारके ॥ २०१ ॥
इंदिरावरा कमलनेत्रा ॥ जलदवर्णा चारुगात्रा ॥
भक्तपालका स्मरारिमित्रा ॥ परात्परा गोविंदा ॥ २०२ ॥
तुझें नाम घेतां जाण ॥ सकल पातकें होती दहन ॥
जैसा तुणा लागतां हुताशन ॥ भस्म होय क्षणार्धे ॥ २०३ ॥
तुझें करितां ध्यान ॥ आणि मनीं पाहतो चरण ॥
मग तेथें कर्म कोण ॥ उरू शके सांग पैं ॥ २०४ ॥
सहकुटुंब सहसेना ॥ लग्नास यावें जगन्मोहना ॥
उत्तरा दिधली अभिमन्या ॥ सत्वर आपण येइंजे ॥ २०५ ॥
पूर्वी सकल राजे जिंकून ॥ पांडवीं केले आपणाधीन ॥
तितुकियांस पत्रे लिहून ॥ धर्मरायें पाठविलीं ॥ २०६ ॥
अभिमन्यूचें एथें लग्न ॥ पुढें कुरुक्षेत्रीं युद्ध दारुण ॥
तरी सकलीं राजकरभार घेऊन ॥ विराटनगरा येइंजे ॥ २०७ ॥
विराटनगराबाहेरा ॥ उपलव्यनामें नगर ॥
त्याचे प्रदेशीं धर्मराज नृपवर ॥ शिबिरे देऊन राहिला ॥ २०८ ॥
तों छप्पत्रदेशींचे नृपवर ॥ शाण्णवकुळींचे राजकुमार ॥
सहसेना करभार अहेर ॥ धर्मरायास भेटले ॥ २०९ ॥
इकडे हलधर श्रीधर ॥ आनकदुंदुभि उग्रसेन नृपवर ॥
सात्यकी उद्धव अक्रूर ॥ कृष्णकुमार निघाले ॥ २१० ॥
छप्पन्न कोटी यादववीर ॥ कृष्णस्त्रिया सोळा सहस्त्र ॥
रुक्मिण्यादि समग्र ॥ कृष्णनायिका निघाल्या ॥ २११ ॥
सुभद्रेसहित अभिमन्य ॥ विराटनगरा चालिलें लग्न ॥
तों विराट धर्म सामोरे येऊन ॥ यादवेश्वरा भेटले ॥ २१२ ॥
वाजी वारण रथ ॥ दास दासी अपरिमित ॥
अपार धन देऊन पंडुसुत ॥ परमपुरू्षें तोषविला ॥ २१३ ॥
द्रुपद शिखंडी धृष्टद्युम्न ॥ पांडवांचे पंचकुमार जाण ॥
अग्निहोत्रपात्रें घेऊन ॥ धौम्य कुलगुरू पातला ॥ २१४ ॥
धन वस्त्रें अलंकार ॥ येणें भरून हस्ती अपार ॥
धर्मास भेटला द्रुपद उपवर ॥ सर्व अहेर समर्पिले ॥ २१५ ॥
सर्वही रथ घेऊन ॥ द्वारकेहून आला इंद्रसेन ॥
सप्रधान लग्नाचें कारण ॥ उत्तर विराट संपादिती ॥ २१६ ॥
साह्म जेथें श्रीकृष्ण ॥ तेथें कांहीं न पडे न्यून ॥
यथासांग जाहले लग्न ॥ उत्तरा अभिमन्यू वधूवर ॥ २१७ ॥
लग्नसोहळा वर्णावा समस्त ॥ तरी वाढेल अपार ग्रंथ ॥
उद्योगपर्व अद्‌भुत ॥ पुढें वर्णन असे हो ॥ २१८ ॥
मूळभारतीं वैशंपायन ॥ बोलला इतुकेंच वचन ॥
कीं यथासांग जाहले लग्न ॥ ध्वनितार्थ जाणविला ॥ २१९ ॥
असो विराटें आंदण ॥ पूर्वीच दिलें तनु मन ॥
पांडवांची संपदा पहिल्याहून ॥ शतगुणी विशेष चढियेली ॥ २२० ॥
सुदेष्णा द्रौपदी रुक्मिणी ॥ मुख्य जेथें वर्‍हाडिणी ॥
उत्तरा सुंदर देखोनी ॥ परमानंद सर्वांसी ॥ २२१ ॥
आले जे लग्नास राजेश्वर ॥ धर्म देत तयां वस्त्रालंकार ॥
धन देऊन अपार ॥ अवनीश्वर तोषविले ॥ २२२ ॥
चार दिवस जाहलें लग्न ॥ पुढें कृष्ण धर्म सभा करून ॥
विचार आरंभितील एधून ॥ उद्योगपर्व तेंच पैं ॥ २२३ ॥
विराटपर्व येथें संपलें ॥ पुढें उद्योगपर्व आरंभिलें ॥
जें श्रवण करितां सकलं ॥ कलिकल्मषें दूर होती ॥ २२४ ॥
एकाहत्तर अध्याय सुरस ॥ विराटपर्व अतिविशेष ॥
श्लोकसंख्या वेदव्यास ॥ सांगत कितीऐका ते ॥ २२५ ॥
दोन सहस्त्र पांच शत ॥ दश श्लोक आगळे गणित ॥
संख्या केलीसे नेमस्त ॥ सत्यवतीहृदयरत्‍नें ॥ २२६ ॥
विराटपर्व ऐकतां विशेष ॥ सर्व शत्रूंचा होय विनाश ॥
संपत्ति आयुष्य निर्दोष यश ॥ प्राप्त होईल श्रवण करितां ॥ २२७ ॥
पर्वापर्वाप्रति पूजा करून ॥ द्यावें ब्राह्मणांस भोजन ॥
त्यासी सर्वदा साह्य श्रीकृष्ण ॥ करितां श्रवण भारत ॥ २२८ ॥
सालंकृत सहस्त्र गायी ॥ ब्राह्मणांस दिधल्या ग्रहणसमयी ॥
तें फळ हाता ये लवलाहीं ॥ विराटपर्व ऐकतां ॥ २२९ ॥
पांडुरंगनगर अपूर्व ॥ तेथें कथिलें विराटपर्व ॥
पंढरीनाथ कर्ता सर्व ॥ काव्यरचना सुरस हे ॥ २३० ॥
चंद्रभागा मानससरोवर ॥ प्रेमकल्हारें जेथें अपार ॥
तेथें राजहंस रुक्मिणीवर ॥ सर्वदाही विराजे ॥ २३१ ॥
श्रीमद्‌भीमातटीं दिगंबर ॥ ब्रह्मानंद अत्युदार ॥
तेथें याचक श्रीधर ॥ अनन्य भजन मागतसे ॥ २३२ ॥
चंचु भरोन टिटवा ॥ समुद्र रिता करील केव्हां ॥
भारत अद्‌भुत रुक्मिणीधवा ॥ माझेनें कैसें वर्णवे ॥ २३३ ॥
तूं जरी राखशील पाठी ॥ तरी ग्रंथ जाईल शेवटीं ॥
श्रीधरवरदा जगजेठी ॥ कृपादृष्टीं पाहें पां ॥ २३४ ॥
पांडवप्रताप ग्रंथ अपूर्व ॥ त्यामाजी अध्याय चार विराटपर्व ॥
पुढें उद्योगपर्व अपूर्व ॥ ब्रह्मानंदें परिसिजे ॥ २३५ ॥
स्वस्ति श्रीपांडवप्रताप ग्रंथ ॥ विराटपर्व व्यासभारत ॥
त्यांतील सारांश यथार्थ ॥ पस्तिसाव्यांत कथियेला ॥ २३६ ॥
इति श्रीधरकृतपांडवप्रतापे विराटपर्वणि पंचत्रिंशत्तमोऽध्याय: ॥ ३५ ॥
अध्याय पस्तिसावा समाप्त
GO TOP
| 