श्रीमैत्रेय उवाच
शम्बरेण हृतो वीरः प्रद्युम्नः स कथं मुने ।
शम्बरः स महावीर्यः प्रद्युम्नेन कथं हतः ॥ १ ॥
यस्तेनापहृतः पूर्वं स कथं विजघान तम् ।
एतद्विस्तरतः श्रोतुमिच्छामि सरलं गुरो ॥ २ ॥
श्रीपराशर उवाच
षष्ठेह्नि जातमात्रं तु प्रद्युम्नं सूतिकागृहात् ।
ममैष हन्तेति मुने हृतवान्कालशम्बरः ॥ ३ ॥
हृत्वा चिक्षेप चैवैनं ग्राहोग्रे लवणार्णवे ।
कल्लोलजनितावर्ते सुघोरे मकारालये ॥ ४ ॥
पातितं तत्र चैवैको मत्स्यो जग्राह बालकम् ।
न ममार च तस्यापि जठराग्निप्रदीपितः ॥ ५ ॥
मत्स्यबन्धैश्च मत्स्योऽसौ मत्स्यैरन्यैः सह द्विज ।
घातितोऽसुरवर्याय शम्बराय निवेदितः ॥ ६ ॥
तस्य माया वती नामपत्‍नी सर्वगृहेश्वरी ।
कारयामास सूदानामाधिपत्यमनिन्दिता ॥ ७ ॥
दारिते मत्स्यजठरे सा ददर्शातिशोभनम् ।
कुमारं मन्मथतरोर्दग्धस्य प्रथमाङ्‍कुरम् ॥ ८ ॥
कोऽयं कथमयं मत्स्यजठरे प्रविवेशितः ।
इत्येवं कौतुपाविष्टां तन्वीं प्राहाथ नारदः ॥ ९ ॥
अयं समस्तजगतः स्थितिसंहारकारिणः ।
शम्बरेण हृतो विष्णोस्तनयः सूतिकागृहात् ॥ १० ॥
क्षिप्तःसमुद्रे मत्स्येन निगीर्णस्ते गृहं गतः ।
नररत्‍नमिदं सुभ्रु विस्रब्धा परिपालय ॥ ११ ॥
श्रीपराशर उवाच
नारदेनैवमुक्ता सा पालयामास तं शिशुम् ।
बाल्यादेवातिरागेण रूपातिशयमोहिता ॥ १२ ॥
स यदा यौवनाभोगभूषितोऽभून्महामते ।
साभिलाषा तदा सापि बभूव गजगामिनि ॥ १३ ॥
मायावती ददौ तस्मै मायाः सर्वा महामुने ।
प्रद्युम्नायानुरागान्धा तत्र्यस्तहृदयेक्षणा ॥ १४ ॥
प्रसाज्जन्तीं तु तां प्राह स कार्ष्णिः कमलेक्षणाम् ।
मातृत्वमपहायाद्य किमेवं वर्तसेऽन्यथा ॥ १५ ॥
सा तस्मै कथयामासन पुत्रस्त्वं ममेति वै ।
तनयं त्वामयं विष्णोर्हृतवान्कालशम्बरः ॥ १६ ॥
क्षिप्तः समुद्रे मत्स्यस्य सम्प्राप्तो जठरान्मया ।
सा हि रोदिति ते माता कान्ताद्याप्यतिवत्सला ॥ १७ ॥
श्रीपराशर उवाच
इत्युक्तः शम्बरं युद्धे प्रद्युम्नः स समाह्वयत् ।
क्रोधाकुलीकृतमना युयुधे च महाबलः ॥ १८ ॥
हत्वा सैन्यमशेषं तु तस्य दैत्यस्य यादवः ।
सप्तमाया व्यतिक्रम्य मायां प्रयुयुजेऽष्टमीम् ॥ १९ ॥
तया जघान तं दैत्यं मायया कालशम्बरम् ।
उत्पत्त्य च तया सार्धमाजगाम पितुः पुरम् ॥ २० ॥
अन्तःपुरे निपतितं मायावत्या समन्वितम् ।
तं दृष्ट्‍वा कृष्णसंकल्पा बभूवुः कृष्णयोषितः ॥ २१ ॥
रुक्मिणी साभवत्प्रेम्णा सास्रदृष्टिरनिन्दिता ।
धन्याया खल्वयं पुत्रो वर्तते नवयौवने ॥ २२ ॥
अस्मिन्वयसि पुत्रो मे प्रद्युम्नो यदि जीवति ।
सभाग्या जननी वत्स सा त्वया का विभीषिता ॥ २३ ॥
अथ वा यादृशः स्नेहो मम यादृग्वपुस्तव ।
हरेरपत्यं सुव्यक्तं भवान्वत्स भविष्यति ॥ २४ ॥
श्रीपराशर उवाच
एतस्मिन्नन्तरे प्राप्तः सह कृष्णेन नारदः ।
अन्तःपुरचरां देवीं रुक्मिणीं प्राह हर्षयन् ॥ २५ ॥
एष ते तनयः सुभ्रु हत्वा शम्बरमागतः ।
हृतो येनाभवद्‍बालो भवत्याः सूतिकागृहात् ॥ २६ ॥
इयं मायावती भार्या तनयस्यास्य ते सती ।
शम्बरस्य न भार्येयं श्रूयतामत्र कारणम् ॥ २७ ॥
मन्मथे तु गते नाशं तदुद्‍भवपरयणा ।
शम्बरं मोहयामास मायारूपेण रूपिणी ॥ २८ ॥
विहाराद्युपभोगेषु रूपं मायामयं शुभम् ।
दर्शयामास दैत्यस्य तस्येयं मदिरेक्षणा ॥ २९ ॥
कामोऽवतीर्णः पुत्रस्ते तस्येयं दयिता रतिः ।
विशङ्‍का नात्र कर्तव्या स्नुषेयं तव शोभने ॥ ३० ॥
ततो हर्षसमाविष्टौ रुक्मिणीकेशवौ तदा ।
नगरी च समस्ता सा साधुसाध्वित्यभाषत ॥ ३१ ॥
चिरं नष्टेन पुत्रेण सङ्‍गतां प्रेक्ष्य रुक्मिणीम् ।
अवाप विस्मयं सर्वो द्वारवत्यां तदा जनः ॥ ३२ ॥
इति श्रीविष्णुमहापुराणे पञ्चमेंऽशे सप्तविंशोध्यायः (२७)