॥ श्रीसद्‍गुरुलीलामृत ॥

श्रीसमाधिस्थ झाल्यावरी । मागें वर्तलें कैशापरी ।
तें आतां श्रोतीं चतुरीं । स्थिरचित्तें परिसावें ॥ १ ॥
आनंदसागर अनन्य भक्त । जालनामंदिरीं होते वसत ।
उपासना वाढविली बहुत । कीर्ति पसरली चहूं देशीं ॥ २ ॥
अंबड येथें मंदिर । बांधोनि स्थापिले रघुवीर ।
अन्नदान नामगजर । सिद्धपणें वाढविले ॥ ३ ॥
समर्थ असतां सगुणदेहीं । आनंदसागर झाले विदेही ।
परिसतां आनंद होई । सिद्धकरणी अघटित ॥ ४ ॥
माघ शुद्ध पौर्णिमेसी । निघाली स्वारी भिक्षेसी ।
दासनवमीउत्सवासी । सामग्री पाहिजे ॥ ५ ॥
मातेसी केला नमस्कार । जे बहुतां दिवशीं होता स्थिर ।
पाहोनि आश्चर्य नारीनर । मनीं मानूं लागले ॥ ६ ॥
विदेशप्रयाण निमित्त । करोनि आज्ञा घेतली त्वरित ।
माउली खोंचली मनांत । पुढील भविष्यार्थ जाणोनि ॥ ७ ॥
आज्ञा घेवोनि निघाले । एके ग्रामीं वसतीस आले ।
तेचि दिनीं ग्रस्त केलें । राहूनें चंद्रासी ॥ ८ ॥
भजन निर्याणअ्भंग । करुणारसें होती दंग ।
चतुर श्रोतयां तगमग । होवों लागली अतिशय ॥ ९ ॥
वासुदेव नामें सुतारासी । पाचारिलें एकांतासी ।
वदले आम्ही जाऊं वैकुंठासी । तुज इच्छा असेल तें माग ॥ १० ॥
तों तो करूं लागला शोक । हास्य करी गुरुनायक ।
’अरे हें शोकाचें कौतुक । पुढें आहे ॥ ११ ॥
सगुणीं सगुण लोपलें । निर्गुण जैसें तैसें भरले ।
यांत विपरीत काय झालें । वायां शोक न करावा’ ॥ १२ ॥
ऐसें करितां सांत्वन । हस्त जोडोनि बोले दीन ।
’इच्छा होईल तें दर्शन । येचि स्वरूपीं मज द्यावें’ ॥ १३ ॥
’बरें’ म्हणोनि तयासी । आले पुनरपि भजनासी ।
प्रेमें अश्रु नयनांसी । आणिले समस्त जनांच्या ॥ १४ ॥
वारंवार पुसों लागले । ’ग्रहण सुटलें वा न सुटलें’ ।
’सुटलें’ म्हणतांच संपविलें । निरूपण ते समयीं ॥ १५ ॥
नामगजर सुरू केला । देह श्रीचरणीं ठेविला ।
आत्मा रामरूपीं मिळाला । ठायींचे ठायीं ॥ १६ ॥
शोक करिती नारीनर । मग केला अग्निसंस्कार ।
समाधि बांधावी हा विचार । शिष्यांअंतरीं प्रगटला ॥ १७ ॥
तंव आज्ञा झाली दृष्टांतासी । ’करितां रामसेवेसी ।
आम्हा पावेल निश्चयेंसी । समाधी वेगळी करूं नये’ ॥ १८ ॥
आनंदसागर वैराग्यशील । समाधि उपाधि केवळ ।
त्यजोनि राहिले निश्चळ । रामरूप होवोनी ॥ १९ ॥
असो जननी भार्या दोन सुत । दोन कन्या तयांप्रत ।
पांडुरंगबुवा जामात । समर्थें शोधोनि काढिला ॥ २० ॥
रामजीबुवा शिष्य भले । पांडुरंग दुजे वहिले ।
दोहीं संस्थान चालविलें । श्रींचे आज्ञेवरोनी ॥ २१ ॥
वडील सुत नामस्मरणीं । देह ठेविता झाला धरणीं ।
धाकटा पुरुषोत्तम म्हणोनी । अज्ञान बालक मठपती ॥ २२ ॥
श्रींचे दुजे शिष्य ब्रह्मानंद । ज्यांनी जाणिले गुरुपद ।
तयांची कथा प्रसिद्ध । अल्पशीं कथन करूं ॥ २३ ॥
श्रींची समाधि स्थापिली । उत्सव पूजा आंखोन दिली ।
उपासना अत्यंत वाढविली । कर्नाटकप्रांतीं ॥ २४ ॥
परि स्वयें राहिले अलिप्त । कृष्णातीरीं समाधिस्थ ।
जाहले तो प्रकार संत- । सज्जनीं थोडा परिसावा ॥ २५ ॥
शके अठराशेंचाळीस । भाद्रपद कृष्णमास ।
फिरत आले कागवाडास । रामभेटीनिमित्त ॥ २६ ॥
विश्रांती घेऊं चार दिवस । म्हणोनि सांगती सर्वांस ।
मुंडलाप्पा नामें शिष्यास । कर्नाटकीं धाडिलें ॥ २७ ॥
एकही शिष्य ते वेळीं । नसे ठेविला जवळीं ।
गुरुभक्तांचे मेळीं । काळ क्रमित राहिले ॥ २८ ॥
सांगलीहूनि हरिदास । आले तेथें दर्शनास ।
बरें म्हणोन तयांस । ठेवोन घेती आनंदें ॥ २९ ॥
आम्हां पोंचवावें आणि जावें । ऐसें वदती स्वभावें ।
परि सूक्ष्म अर्थाचे गोंवे । उमजतीना कवणासी ॥ ३० ॥
वद्य चतुर्दशी गुरुवार । प्रातःकाळी उठोनि सत्वर ।
रामदासी कागवाडकर । आणि हरिभाऊंस पाचारिलें ॥ ३१ ॥
सहज विनोदें बोलती । ’क्वचित्‌ झाल्या देहगेति ।
अग्नि न द्या तयाप्रति । कृष्णागर्भीं सोडावा ॥ ३२ ॥
स्नाम करोनि मोकळें । व्हावें दुःखावेगळें’ ।
संतमाहात्म्य न कळे । कोणाएकासी ॥ ३३ ॥
आप्पासहेब कागवाडकर । गुरुभक्त इनामदार ।
नवबाग नामें सुपीक थोर । कृष्णातीरीं मळा असे ॥ ३४ ॥
तेथें गेले स्नानासी । वाळेश्वर क्षेत्रासी ।
स्नान करोनि वस्तीसी । राहिले तेथें गुरुवारीं ॥ ३५ ॥
गुरुसेवा उपोषण । करिती शेवटचा म्हणोन ।
हरिभाऊ संगती जाण । एकले एक ॥ ३६ ॥
अनंत शिष्य अनंत शरण । सकलां दूर करोन ।
राहिले करीत नामस्मरण । नवबागीं कदंबछाये ॥ ३७ ॥
सायंकाळी केले भजन । आळविले दयाघन ।
गुरुपादुका वंदोन । स्तवन करिती बहुपरी ॥ ३८ ॥
त्यांतचि निरूपण केलें । हरिदास श्रोते भले ।
देहबंधनानें भुलले । मानोनि जीवदशा ॥ ३९ ॥
ही देहरूप उपाधि । मानीव चाळविते बुद्धि ।
सत्याची दवडोन शुद्धि । जीवात्म्यासी गुंतवी ॥ ४० ॥
चार देह चार अवस्था । ज्ञानी राहे यांपरता ।
तयासी लिंगदेह सोडितां । गुंतीं नाहीं तिळभरी ॥ ४१ ॥

ऐसें करोनि निरूपण । पुनरपि करोनि भजन ।
धूप दीप आरती करोन । सांग केली गुरुसेवा ॥ ४२ ॥
एक प्रहर राहतां निशी । नाम श्वासधारेसरसीं ।
स्थिर करोनि वृत्तीसी । एकलयें चालविली ॥ ४३ ॥
तेज फांकले चहूंकडे । दृष्टीसी दृष्टी न भिडे ।
स्थूलापासोन मुरडे । चैतन्न्य श्रीरामरूपीं ॥ ४४ ॥
प्रातःकाळसमयासी । रामचरणतीर्थासी ।
घेवोनि आले रामदासी । ब्रह्मानंदां द्यावया ॥ ४५ ॥
आनंदें मुख पसरोनि । तीर्थ घेतलें तयांनी ।
श्रीरामप्रभूचे चरणीं । वंदन केलें हस्तद्वयें ॥ ४६ ॥
इकडे चालिला नामगजर । ब्रह्मानंद झाले स्थिर ।
पाहतां पाहतां व्यापार । दृश्य तें स्थिर झालें ॥ ४८ ॥
मग नामगजरें कलेवर । नेलें सन्निध बाळेश्वर ।
पूजा आरत्या करोनि सत्वर । जलसमाधि दीधली ॥ ४९ ॥
सकळांसी जाहलें दुःख । अनिवार करिती शोक ।
दुजे आमचे गुरुनायक । तिहीं त्यजिलें आम्हांसी ॥ ५० ॥
असो नवबागीं बांधिती समाधी । दर्शना येते भक्तमांदी ।
श्रीमंतें पूजा‍अर्चनविधी । व्हावया भूमि दिधली असे ॥ ५१ ॥
तिकडे व्यंकटापूर देवस्थानीं । समाधी पूर्वींच बांधोनी ।
तेथेंच पादुका स्थापोनी । भक्त करिती उत्सव ॥ ५२ ॥
श्रीपादभट्ट व जोगळेकर जाण । साधक शिष्य अनन्य ।
तयांसी कथिलें संस्थान । चालवावें श्रीसेवे ॥ ५३ ॥
बेलधडी आणि बिदरहळ्ळी । येथील देवस्थानें भलीं ।
पूर्वींच व्यवस्था केली । जेथील तेथें ॥ ५४ ॥
गोंदावलीं कळली मात । सकलही झाले दुःखित ।
आईसाहेब वदती तेथ । तेंही श्रोतीं परिसावें ॥ ५५ ॥
समर्थ गेलियानंतर । ब्रह्मानंदे केलें स्थिर ।
वदती असतां मी तुमचा कुमर । शोक कासया करावा ॥ ५६ ॥
वारंवार उपदेशुनी । बोधें चित्त शांतवुनी ।
गुरुभक्तां गुरुजननी । वाटे दुजी अवतरली ॥ ५७ ॥
तोही झाला समाधिस्थ । आतां काय करणें जिवित ।
म्हणोनि अन्न वर्जित । गुरुभार्या गोंदावलीं ॥ ५८ ॥
पयःपान क्वचित्‌ करिती । मनीं पतिचरण ध्याती ।
एक मासा‍उपरांतीं । देह धरणीं ठेविला ॥ ५९ ॥
आश्विन कृष्ण दर्शतिथी । आईसाहेब आम्हां सोडिती ।
दहन करून समाधी करिती । श्रींचे वामभागप्रति ॥ ६० ॥
प्रतिवर्षीं उत्सवास । करिताति अमावस्येस ।
स्नान पूजा नैवेद्यास । नित्य चाले उपासना ॥ ६१ ॥
बत्ताशा श्रींचे वाहन । परम भक्त जो अनन्य ।
तेणेंही त्यजिला प्राण । श्रींचे चरणांसमोर ॥ ६२ ॥
तयाची बांधिली समाधी । श्रींचे पुढें भक्तमांदी ।
दर्शन घडे श्रींचे आधीं । गुरुसेवा परम भाग्य ॥ ६३ ॥
असो ऐसा इतिहास । समाधीचा कथिला निःशेष ।
श्रवण करितां वैराग्यास । वरील मन निश्चयें ॥ ६४ ॥
उपजेल तितुकें मरेल । घडेल तितुकें बिघडेल ।
परि सत्कीर्ति श्रवणीं पडेल । अनंतकाल पर्यंत ॥ ६५ ॥
सत्कर्म अथवा दुष्कर्म । उभयतांचा एकचि धर्म ।
भोग भोगवील परम । सुखदुःख निश्चयें ॥ ६६ ॥
यास्तव संतचरित्र । विवरोन व्हावें स्वतंत्र ।
कर्मबंधनाचें सूत्र । बंधनापासोन सुटावें ॥ ६७ ॥
नरदेह रत्नेपेटी । भोगें न करावी करंटी ।
सद्धर्मीं लावोन शेवटीं । अलिप्त असावें ॥ ६८ ॥
असो महाभागवत कुर्तकोटी । जगद्‌गुरु झाले करवीरमठीं ।
एकी करोन शेवटीं । स्वयें राहिले अलिप्त ॥ ६९ ॥
भय्यासाहेब इंदूरकर । श्रीचरणीं ठेवाया शरीर ।
आले सांडोन इंदूर । गुरुभक्त बहु ज्ञानी ॥ ७० ॥
सकलां सांगती मात । गुरुक्षेत्रीं महिमा अनंत ।
तेथें ठेवितां देहाप्रत । पुनरपि जन्म त्या नाहीं ॥ ७१ ॥
कोणी माझे अस्थींसी । न न्याव्या प्रयागासी ।
अर्पितों श्रीचरणासी । परम पावन क्षेत्र हे ॥ ७२ ॥
ऐसें बोलतां चालतां । देह ठेविला तत्त्वतां ।
गुरुभक्तीनें गुंता । सोडविला बहुजन्मींचा ॥ ७३ ॥
असो ऐसी भक्तमंडळी । समाधी समाधान पावली ।
उपासना कैसी चालली । तीही श्रोतीं परिसावी ॥ ७४ ॥
सद्‌गुरु समर्थांचे शिष्य । तैसेचि जे शिष्यानुशिष्य ।
बहु मंडळी लक्षानुलक्ष । दुरित नाशिती कलियुगीं ॥ ७५ ॥
जागोजागी नामसप्ताह । पुण्यतिथि-आदि महोत्साह ।
अखंड चालिला प्रवाह । हृदयीं ध्याती कितीएक ॥ ७६ ॥
श्रवणीं संगतीं किती तरती । त्यांची नाहीं नाहीं मिती ।
घरोघरीं पादुका स्थापिती । पूजाअर्चा करावया ॥ ७७ ॥
वर्हाीडी ग्राम सेंदुरजन । तेथें मठ ब्रह्मचैतन्य ।
दक्षिणे करवीरक्षेत्री जाण । ब्रह्मचैतन्यमंदिर स्थापिलें ॥ ७८ ॥
ऐसी उपासना चालली । दिगंत कीर्ति पैसावली ।
तेंही लिहितां लेखणी भागली । गुरुलीला अगम्य ॥ ७९ ॥
आतां ही सद्‌गुरुलीला । त्रयोदशीं जाय विश्रांतीला ।
हृदयीं ध्याऊं पदाला । म्हणजे प्रसाद होईल ॥ ८० ॥
गुरुलीलाबोधरसा । जरी उमटे हृदयीं ठसा ।
तरी चुकेल हा वळसा । जन्ममृत्युचा ॥ ७१ ॥
इति श्रीसद्‌गुरुलीला । श्रवणीं स्वानंदसोहळा ।
पुरविती रामदासीयांचा लळा । कृपाकटाक्षें ॥ ८२ ॥
॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते द्वादशाध्यायांतर्गतः चतुर्थः समासः ॥
॥श्रीसदगुरुचरणार्पणमस्तु ॥ ॥ इति द्वादशोऽध्यायः समाप्तः ॥