व्यास उवाच
सनत्कुमार सर्वज्ञ वद त्वं वदतां वर ।
किमकार्षीद्धरिस्तत्र धर्मं तत्याज सा कथम् ॥ १ ॥
सनत्कुमार उवाच
विष्णुर्जालन्धरं गत्वा दैत्यस्य पुटभेदनम् ॥
पातिव्रत्यस्य भङ्‌गाय वृन्दायाश्चा करोन्मतिम् । २ ॥
वृन्दां स दर्शयामास स्वप्नं मायाविनां वरः ।
स्वयं तन्नगरोद्यानमास्थितोऽद्‌भुतविग्रहः ॥ ३ ॥
अथ वृन्दा तदा देवी तत्पत्नी निशि सुव्रता ।
हरेर्मायाप्रभावात्तु दुःस्वप्नं सा ददर्श ह ॥ ४ ॥
स्वप्नमध्ये हि सा विष्णुमायया प्रददर्श ह ।
भर्त्तारं महिषारूढं तैलाभ्यक्तं दिगम्बरम् ॥ ५ ॥
कृष्णप्रसूनभूषाढ्यं क्रव्यादगणसेवितम् ।
दक्षिणाशां गतं मुण्डं तमसा च वृतं तदा ॥ ६ ॥
स्वपुरं सागरे मग्नं सहसैवात्मना सह ।
इत्यादि बहुदुःस्वप्नान्निशान्ते सा ददर्श ह ॥ ७ ॥
ततः प्रबुध्य सा बाला तं स्वप्नं स्वं विचिन्वती ।
ददर्शोदितमादित्यं सच्छिद्रं निष्प्रभं मुहुः ॥ ८ ॥
तदनिष्टमिदं ज्ञात्वा रुदन्ती भयविह्वला ।
कुत्रचिन्नाप सा शर्म गोपुराट्टालभूमिषु ॥ ९ ॥
ततःसखीद्वययुता नगरोद्यानमागमत् ।
तत्रापि सा गता बाला न प्राप कुत्रचित्सुखम् ॥ १० ॥
ततो जलन्धरस्त्री सा निर्विण्णोद्विग्नमानसा ।
वनाद्वनान्तरं याता नैव वेदात्मना तदा ॥ ११ ॥
भ्रमती सा ततो बाला ददर्शातीव भीषणौ ।
राक्षसौ सिंहवदनौ दृष्ट्‍वा दशनभासुरौ ॥ १२ ॥
तौ दृष्ट्‍वा विह्वलातीव पलायनपरा तदा ।
ददर्श तापसं शान्तं सशिष्यं मौनमास्थितम् ॥ १३ ॥
ततस्तत्कण्ठमासाद्य निजां बाहुलतां भयात् ।
मुने मां रक्ष शरणमागतास्मीत्यभाषत ॥ १४ ॥
मुनिस्तां विह्वलां दृष्ट्‍वा राक्षसानुगतां तदा ।
हुङ्‌कारेणैव तौ घोरौ चकार विमुखौ द्रुतम् ॥ १५ ॥
तद् हुङ्‌कारभयत्रस्तौ दृष्ट्‍वा तौ विमुखौ गतौ ।
विस्मितातीव दैत्येन्द्रपत्नी साभून्मुने हृदि ॥ १६ ॥
ततःसा मुनिनाथं तं भयान्मुक्ता कृताञ्जलिः ।
प्रणम्य दण्डवद्‌भूमौ वृन्दा वचनमब्रवीत् ॥ १७ ॥
वृन्दोवाच
मुनिनाथ दयासिन्धो परपीडानिवारक ।
रक्षिताहं त्वया घोराद्‌भयादस्मात्खलोद्‌भवात् ॥ १८ ॥
समर्थः सर्वथा त्वं हि सर्वज्ञोऽपि कृपानिधे ।
किञ्चिद्विज्ञप्तुमिच्छामि कृपया तन्निशामय ॥ १९ ॥
जलन्धरो हि मद्‌भर्ता रुद्रं योद्धुं गतः प्रभो ।
स तत्रास्ते कथं युद्धे तन्मे कथय सुव्रत ॥ २० ॥
सनत्कुमार उवाच
मुनिस्तद्वाक्यमाकर्ण्य मौनकपटमास्थितः ।
कर्त्तुं स्वार्थं विधानज्ञः कृपयोर्ध्वमवैक्षत ॥ २१ ॥
तावत्कपीशावायातौ तं प्रणम्याग्रतः स्थितौ ।
ततस्तद्‌भ्रूलतासञ्ज्ञानियुक्तौ गगनं गतौ ॥ २२ ॥
नीत्वा क्षणार्द्धमागत्य पुनस्तस्याग्रतः स्थितौ ।
तस्यैव कं कबन्धं च हस्तावास्तां मुनीश्वर ॥ २३ ॥
शिरः कबन्धं हस्तौ तौ दृष्ट्‍वाब्धितनयस्य सा ।
पपात मूर्छिता भूमौ भर्तृव्यसनदुःखिता ॥ २४ ॥
वृन्दोवाच
यः पुरा सुखसंवादैर्विनोदयसि मां प्रभो ।
स कथं न वदस्यद्य वल्लभां मामनागसम् ॥ २५ ॥
येन देवाःसगन्धर्वा निर्जिता विष्णुना सह ।
कथं स तापसेनाद्य त्रैलोक्यविजयी हत ॥ २६ ॥

नाङ्‌गीकृतं हि मे वाक्यं रुद्रतत्त्वमजानता ।
परं ब्रह्म शिवश्चेति वदन्त्या दैत्यसत्तम ॥ २७ ॥
ततस्त्वं हि मया ज्ञातस्तव सेवाप्रभावतः ।
गर्वितेन त्वया नैव कुसङ्‌गवशगेन हि ॥ २८ ॥
इत्थं प्रभाष्य बहुधा स्वधर्मस्था च तत्प्रिया ।
विललाप विचित्रं सा हृदयेन विदूयता ॥ २९ ॥
ततःसा धैर्यमालम्ब्य दुःखोच्छ्‍वासान्विमुञ्चती ।
उवाच मुनिवर्यं तं सुप्रणम्य कृताञ्जलिः ॥ ३० ॥
कृपानिधे मुनिश्रेष्ठ परोपकरणादर ।
मयि कृत्वा कृपां साधो जीवयैनं मम प्रभुम् ॥ ३१ ॥
यत्त्वमस्य पुनः शक्तो जीवनाय मतो मम ।
अतः सञ्जीवयैनं मे प्राणनाथं मुनीश्वर ॥ ३२ ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्युक्त्वा दैत्यपत्नी सा पतिव्रत्यपरायणाः ।
पादयोः पतिता तस्य दुःखश्वासान् विमुञ्चती ॥ ३३ ॥
मुनिरुवाच
नायं जीवयितुं शक्तो रुद्रेण निहतो युधि ।
रुद्रेण निहता युद्धे न जीवन्ति कदाचन ॥ ३४ ॥
तथापि कृपयाविष्ट एनं सञ्जीवयाम्यहम् ।
रक्ष्याः शरणगाश्चेति जानन्धर्मं सनातनम् ॥ ३५ ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्युक्त्वा स मुनिस्तस्या जीवयित्वा पतिं मुने ।
अन्तर्दधे ततो विष्णुः सर्वमायाविनां वरः ॥ ३६ ॥
द्रुतं स जीवितस्तेनोत्थितः सागरनन्दनः ।
वृन्दामालिङ्‌ग्य तद्वक्त्रं चुचुम्ब प्रीतमानसः ॥ ३७ ॥
अथ वृन्दापि भर्तारं दृष्ट्‍वा हर्षितमानसा ।
जहौ शोकं च निखिलं स्वप्नवद् हृद्यमन्यत ॥ ३८ ॥
अथ प्रसन्नहृदया सा हि सञ्जातहृच्छया ।
रेमे तद्वनमध्यस्था तद्युक्ता बहुवासरान् ॥ ३९ ॥
कदाचित्सुरतस्यान्ते दृष्ट्‍वा विष्णुं तमेव हि ।
निर्भर्त्स्य क्रोधसंयुक्ता वृन्दा वचनमब्रवीत् ॥ ४० ॥
वृन्दोवाच
धिक् तदेवं हरे शीलं परदाराभिगामिनः ।
ज्ञातोऽसि त्वं मया सम्यङ्‍मायी प्रत्यक्षतापसः ॥ ४१ ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्युक्त्वा क्रोधमापन्ना दर्शयन्ती स्वतेजसम् ।
शशाप केशवं व्यास पातिव्रत्यरता च सा ॥ ४२ ॥
रे महाधम दैत्यारे परधर्मविदूषक ।
गृह्णीष्व शठ मद्दत्तं शापं सर्वविषोल्बणम् ॥ ४३ ॥
यौ त्वया मायया ख्यातौ स्वकीयौ दर्शितौ मम ।
तावेव राक्षसौ भूत्वा भार्यां तव हरिष्यतः ॥ ४४ ॥
त्वं चापि भार्यादुःखार्तो वने कपिसहायवान् ।
भ्रम सर्पेश्वरेणायं यस्ते शिष्यत्वमागतः४५ ॥
सनत्कुमार उवाच
इत्युक्त्वा सा तदा वृन्दा प्रविशद्धव्यवाहनम् ।
विष्णुना वार्यमाणापि तत्स्थितासक्तचेतसा ॥ ४६ ॥
तस्मिन्नवसरे देवा ब्रह्माद्या निखिला मुने ।
आगता खे समं दारैः सद्‌गतिं वै दिदृक्षवः ॥ ४७ ॥
अथ दैत्येन्द्रपत्न्यास्तु तज्ज्योतिः परमं महत् ।
पश्यतां सर्वदेवानामलोकमगमद्द्रुतम् ॥ ४८ ॥
शिवातनौ विलीनं तद्वृन्दातेजो बभूव ह ।
आसीज्जयजयारावः खस्थितामर पङ्‌क्तिषु ॥ ४९ ॥
एवं वृन्दा महाराज्ञी कालनेमिसुतोत्तमा ।
पातिव्रत्यप्रभावाच्च मुक्तिं प्राप परां मुने ॥ ५० ॥
ततो हरिस्तामनुसंस्मन्मुहु-
     र्वृन्दाचिताभस्मरजोवगुण्ठितः ।
तत्रैव तस्थौ सुरसिद्धसङ्‌घकैः
     प्रबोध्यमानोपि ययौ न शान्तिम् ॥ ५१ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां पञ्चमे युद्धखण्डे
जलन्धरवधोपाख्याने वृन्दापातिव्रतभङ्‌गदेहत्यागवर्णनं नाम त्रयोविंशोऽध्यायः ॥ २३ ॥