|
॥ श्रीमत् दासबोध ॥ ॥ देवशोधननाम षष्ठ दशक ॥ समास पहिला : देवशोधन ॥ श्रीराम ॥ श्राव्य फितीत केवळ ठळक फॉंट मधील श्लोक आहेत : [ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ] चित्त सुचित करावें । बोलिलें तें जीवीं धरावें । प्रभूची भेटी न घेतां । तेथें कैंची मान्यता । म्हणौनि रायापासूनि रंक । कोणी एक तरी नायक । त्यास न भेटतां त्याचे नगरीं । राहतां धरितील बेगारी । ग्रामीं थोर ग्रामाधिपती । त्याहूनि थोर देशाधिपती । राष्ट्राचा प्रभु तो राजा । बहुराष्ट्र तो महाराजा । ब्रह्मा विष्णु आणि हर । त्यांसी निर्मिता तोचि थोर । तो देव ठायीं पडेना । तरी यमयातना चुकेना । जेणें संसारीं घातलें । अवघें ब्रह्माण्ड निर्माण केलें । जाणिजे परमात्मा निर्गुण । त्यासींच म्हणावें ज्ञान । देव ओळखावा एक । तेंचि ज्ञान तें सार्थक । जन्मवरी पोट भरिलें । देहाचें संरक्षण केलें । अज्ञानास भेटतां अज्ञान । तेथें कैंचें सांपडेल ज्ञान । रोग्यापाशीं रोगी गेला । तेथें कैंचें आरोग्य त्याला । देह्यापाशीं गेला देही । तो कैसेनि होईल विदेही । हरि ॐ तत्सत् । इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे |
समास दुसरा : ब्रह्मपावननिरूपण श्रीराम ॥ [ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ] ऐका उपदेशाचीं लक्षणें । सायुज्यप्राप्ति होय जेणें । नाना काबाड बडविलें । नातरी तक्रचि घुसळिलें । आतां ब्रह्म जें कां निर्गुण । तेंचि केलें निरूपण । येरवीं हीं पाहतां भूतें । देव कैसें म्हणावें त्यांतें । पृथ्वी आप तेज वायु आकाश । यां सबाह्य जगदीश । जें जें रूप आणि नाम । तो तो अवघाच भ्रम । पंचभूतें आणि त्रिगुण । ऐशी अष्टधा प्रकृति जाण । ज्यासि वर्णचि नसे । जें सर्वांहूनि अनारिसें । दिसेना तरी काय झालें । परंतु सर्वत्र संचलें । दृष्टीस लागली सवे । जें दिसेल तेंचि पहावें । प्रगट तें जाणावें असार । आणि गुप्त तें जाणावें सार । उमजेना तें उमजावें । दिसेना तें पहावें । गुप्त तेंचि प्रगटवावें । असाध्य तेंचि साधावें । वेद विरंचि आणि शेष । जेथें शिणले निःशेष । तरी तें कवणें परी साधावें । तेंचि बोलिलें स्वभावें । पृथ्वी नव्हे आप नव्हे । तेज नव्हे वायु नव्हे । माझें शरीर ऐसें म्हणतो । तरी तो जाण देहावेगळाचि तो । आपणासि ठावचि नाहीं । तेथें पाहणें नलगे कांहीं । बांधली आहे तों गांठोडी । जो कोणी विचारें सोडी । आपणासि ठावचि नाहीं । जन्म मृत्यु कैंचे काई । पाप पुण्य यमयातना । हें निर्गुणीं तों असेना । देहबुद्धीनें बांधला । तो विवेकें मोकळा केला । झालें जन्माचें सार्थक । निर्गुण आत्मा आपण एक । जागें होतां स्वप्न सरे । विवेक पाहतां दृश्य ओसरे । आपणास निवेदावें । आपण विवेकें नुरावें । आत्मनिवेदनाउपरी । निखळ वस्तु निरंतरी । त्या ब्रह्मबोधें ब्रह्मचि झाला । संसारखेद तो उडाला । यासि म्हणिजे आत्मज्ञान । येणें पाविजे समाधान । आतां होणार तें होईना कां । आणि जाणार तें जाईना कां । हरिः ऒं तत्सत् इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे षष्ठदशके |
समास तीसरा : मायोद्भवनिरूपण [ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ] श्रीराम ॥ निर्गुण आत्मा तो निश्चळ । जैसें आकाश अंतराळ । जें दिसेना ना भासेना । जें उपजेना ना नासेना । जें सन्मुखचि सर्वकाळ । जें निष्कलंक आणि निखळ । या कर्दमाचा विचार । करूं जाणती योगीश्वर । जड सकळ पंचभौतिक । त्यामध्यें आत्मा व्यापक । उंसामधील घेईजे रस । येर तें सांडिजे बाकस । ऐशी आत्मस्थिति संचली । तेथें माया कैशी झाली । जें जें कांहीं निर्माण झालें । तें तें अवघेंचि नासलें । घटापूर्वीं आकाश असे । घटामध्येंही आकाश भासे । जें जें कांहीं निर्माण झालें । तें तें आधीं ब्रह्में व्यापिलें । तत्त्वें तत्त्व मेळविलें । त्यासि देह ऐसें नाम ठेविलें । विवेकें देहाकडे पाहिलें । तों तत्त्वें तत्त्व ओसरलें । मीपण पाहतां आढळेना । निर्गुण ब्रह्म तें चळेना । सारासार अवघें शोधिलें । तों असार तें निघून गेलें । आपण कल्पिलें मीपण । मीपण शोधितां नुरे जाण । झालिया तत्त्वांचें निरसन । निर्गुण आत्माचि आपण । तत्त्वांमध्यें मीपण गेलें । तरी निर्गुण सहजचि उरलें । आत्मनिवेदन होतां । देवभक्तांस ऐक्यता । तत्त्वीं वेंटाळूनि घेतला । प्राणी संशयें गुंडाळला । हरिॐतत्सत् इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे |
समास चवथा : ब्रह्मनिरूपण श्रीराम ॥ [ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ] कृतयुग सत्रा लक्ष अठ्ठावीस सहस्र । त्रेतायुग बारा लक्ष शाण्णव सहस्र । चतुर्युगसहस्राणि दिनमेकंपितामहम् । ऐशा अनन्त शक्ती होती । अनंत रचना होती जाती । परब्रह्मासि कैंची स्थिती । परी ही बोलावयाची रीती । ऐसें रचलें चराचर । येथें एकाहूनि एक थोर । आपुलाली उपासना । अभिमान लागला जनां । जो जन्मास प्राणी आला । तो मी थोर म्हणतचि मेला । तो निर्गुण निराकार । तेथें नाहीं उत्पत्ति स्थिति संहार । ब्रह्म प्रळयावेगळें । ब्रह्म नामरूपावेगळें । हरिः ॐ तत्सत् इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे |
समास पांचवा : मायाब्रह्मनिरूपण श्रीराम ॥ [ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ] श्रोते पुसती ऐसें । मायाब्रह्म तें कैसें । माया दिसे ब्रह्म दिसेना । माया भासे ब्रह्म भासेना । माया रचे ब्रह्म रचेना । माया खचे ब्रह्म खचेना । माया उपजे ब्रह्म उपजेना । माया मरे ब्रह्म मरेना । माया फुटे ब्रह्म फुटेना । माया तुटे ब्रह्म तुटेना । माया विकारी ब्रह्म निर्विकारी । माया सर्व करी ब्रह्म कांहींच न करी । माया पंचभौतिक अनेक । ब्रह्म तें शाश्वत एक । माया लहान ब्रह्म थोर । माया असार ब्रह्म सार । सकळ माया विस्तारली । ब्रह्मस्थिति आच्छादिली । ब्रह्म आकाशा ऐसें निवळ । माया वसुंधरा डहुळ । वस्तु नव्हे बोलिजे ऐशी । माया जैशी बोलिजे तैशी । नाना रूप नाना रंग । तितुका मायेचा प्रसंग । मायाब्रह्मांचें विवरण । करितां चुके जन्ममरण । हरिॐतत्सत् इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे |
समास सहावा : सृष्टीकथन श्रीराम ॥ [ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ] सृष्टीपूर्वींच ब्रह्म असे । तेथें सृष्टि मुळींच नसे । तीर्थे तीर्थे निर्मलं ब्रह्मवृन्दम् । वृन्दे वृन्दे तत्त्वचिन्तानुवादः । ऐसें चन्द्रचूडाचें वचन । सद्गुरूचें उपासन । ब्रह्मानन्दं परमसुखदं केवलं ज्ञानमूर्तिम् गुरुगीतेचें वचन । ऐसें सद्गुरूचें ध्यान । ऐसें सज्ञान बोलिला । सद्गुरु तो ओळखिला । श्रोता ऐसें न मानी कदा । अधिक उठिला विवादा । नैनं छिंदंति शस्त्राणि नैनं दहति पावकः । शस्त्रांचेनि तुटेना । अग्नीचेनि जळेना । वेदशास्त्रांचें भांडण । शस्त्रें तोडी ऐसा कोण । म्हणोनि वादविवाद । सांडूनि कीजे संवाद । कल्पनेचा केला देव । तेथें झाला दृढ भाव । पाषाणाचा देव केला । एके दिवशीं भंगोनि गेला । देव हारपला घरीं । एक देव नेला चोरीं । देव रेशिमाचा केला । तोही तुटोनियां गेला । धातु पाषाण मृत्तिका । चित्रलेप काष्ठ देखा । म्हणोनि हें माया भ्रमणें । सृष्टि मिथ्या कोटिगुणें । सृष्टीपूर्वीं सृष्टि चालतां । सृष्टि अवघी संहारतां । एके कल्पनेचे पोटीं । बोलिजेती अष्ट सृष्टि । हरि ॐ तत्सत् इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे |
समास सातवा : सगुणभजन श्रीराम ॥ [ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ] ज्ञानें दृश्य मिथ्या झालें । तरी कां पाहिजे भजन केलें । जें प्रत्यक्ष नाशवंत । त्यासि भजावें किंनिमित्त । निर्गुणानें मोक्ष होतो । प्रत्यक्ष प्रत्यय येतो । काय मानिला उपकार । कोण झाला साक्षात्कार । होणार हें तों पालटेना । भजनें काय करावें जना । ज्ञान विवेकें मिथ्या झालें । परंतु अवघें नाहीं टाकिलें । साहेबास लोटांगणीं जावें । नीचासारिखें व्हावें । सद्गुरु सांगती सारासार । त्यास कैसें म्हणावें असार । मी थोर वाटे मनीं । तो नव्हे ब्रह्मज्ञानी । वस्तु भजन करीना । न करीं ऐसेंही म्हणेना । ना तें ज्ञान ना तें भजन । उगाचि आला देहाभिमान । रघुनाथभजनें ज्ञान झालें । रघुनाथभजनें महत्व वाढलें । हें तों आहे सप्रचीत । आणि तुज वाटेना प्रचित । कर्ता राम मी नव्हे आपण । ऐसें सगुण निवेदन । मी कर्ता ऐसें म्हणसी । तेणें तूं कष्टी होसी । एके भावनेसाठीं । देवासि पडे तुटी । ज्ञानबळें उपासना । अम्ही भक्त जरी मानूं ना । देव उपेक्षी थोरपणें । तरी मग त्याचें तोचि जाणे । देहास लागली उपासना । आपण विवेकें उरेना । सकळ मिथ्या होऊन जातें । हें रामभजनें कळों येतें । मिथ्या स्वप्नविवंचना । तैशी हे सृष्टिरचना । हरि ॐ तत्सत् इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे |
समास आठवा : दृश्यनिरूपण [ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ] श्रीराम ॥ मागां श्रोतीं पुसिलें होतें । दृश्य मिथ्या तरी कां दिसतें । मृगें देखिलें मृगजळ । तेथें धांवे तें बरळ । रात्रौ स्वप्न देखिलें । बहुत द्रव्य सांपडलें । कुशळ चितारी विचित्र । तेणें निर्माण केलें चित्र । काष्ठी पाषाणी पुतळ्या । नाना प्रकारें निर्मिल्या । नाना गोपुरीं पुतळ्या असती । वक्रांगें वक्रदृष्टीं पाहती । खेळतां नेटके दशावतारी । तेथें येती सुंदर नारी । मिथ्या साचासारिखें देखिलें । परी तें पाहिजे विचारिलें । जितुके बुडबुडे उठती । तितुक्यांमध्यें रूपें दिसती । लघुदर्पणें दोनी चारी होतीं । तितुकीं मुखें प्रतिबिंबती । ऐसें हें बहुविध भासे । साचासारिखें दिसे । माया मिथ्या बाजीगिरी । दिसे साचाचिये परी । तैशीच माव राक्षसांची । देवांसही वाटे साची । पूर्वकाया पालटिती । एकाचेचि बहुत होती । नाना पदार्थ फळेंचि झाले । द्वारकेमध्यें प्रवेशले । नाना दैत्य कपटमती । जे देवांसही नाटोपती । ऐसी राक्षसांची माव । जाणों न शकती देव । हे साचासारिखीच देइसे । विचारितांचि निरसे । परंतु हें नव्हे साचार । मायेचा मिथ्या विचार । दृष्टीनें दृश्य देखिलें । मन भासावरी बैसलें । तेचि काया मी आपण । हें देहबुद्धीचें लक्षण । इकडे सत्य मानिला देह । तिकडे दृश्य सत्य हा निर्वाह । देहबुद्धी केली बळकट । आणि ब्रह्म पाहों गेला धीट । अस्थींच्या देहीं मांसाचा गोळा । पाहेन म्हणे ब्रह्मींचा सोहळा । आतां पुढें निरूपण । देहबुद्धीचें लक्षण । हरिः ॐ तत्सत् इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे |
समास नववा : सारशोधन श्रीराम ॥ [ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ] गुप्त आहे उदंड धन । काय जाणती सेवकजन । द्रव्य ठेऊन जळ सोडिलें । लोक म्हणती सरोवर भरलें । तैसे ज्ञाते जे समर्थ । तिहीं ओळखिला परमार्थ । काबाडी वाहती काबाड । श्रेष्ठ भोगिती रत्नें जाड । जयांस आहे विचार । ते सुखासनीं झाले स्वार । एक दिव्यान्नें भक्षिती । एक विष्ठा सावडिती । गुप्त परिस चिंतामणी । प्रगट खडे काचमणी । अव्हाशंख अव्हावेल । गुप्त वनस्पती अमूल्य । नाना व्यापार करिती जन । अवघेच म्हणती सकांचन । दिसेना जें गुप्त धन । तयास करणें लागे अंजन । दृश्यावेगळा दृश्याअन्तरीं । सर्वात्मा तो चराचरीं । प्रचीत आणि अनुमान । उधार आणि रोकडें धन । पुढें जन्मांतरीं होणार । हा तो अवघाच उधार । ये गोष्टीस करी अनुमान । तो शीघ्रचि पावेल पतन । देहींच विदेह होणें । करून कांहींच न करणें । हरि ॐ तत्सत् इति श्रीदासबोधे गुरुशिष्यसंवादे |
समास दहावा : अनुर्वाच्यनिरूपण श्रीराम ॥ [ Right click to 'save audio as' for downloading Audio ] समाधान पुसतां कांहीं । म्हणती बोलिजे ऐसें नाहीं । तेंचि आतां सांगिजेल । जें समाधान सखोल । सांगतां न ये तें सांगणें । गोडी कळावया गूळ देणें । आत्मा आहे सर्वसाक्षी । हें बोलिजे पूर्वपक्षीं । सिद्धांत वस्तु लक्षूं जातां । सर्वसाक्षिणी ते अवस्था । अत्यंत विचाराचे बोल । तरी ते मायिकचि फोल । जेथें गाळून सांडिलें नभा । जो अनुभवाचा गाभा । दिवसरजनीचें परिमित । करावया मूळ आदित्य । अनुभव आणि अनुभविता । सकळ ये मायेचि करितां । वेगळेपणाची माता । ते लटिकी वंध्येची सुता । तंव शिष्यें विनविलें । जी हें आतां निरूपिलें । अजन्मा तो सांगा कवण । तेणें देखिला कैसा स्वप्न । जाणोनि शिष्याचा आदर । स्वामी देती प्रत्युत्तर । अनुभव अनुभवीं विराला । अनुभवेंविण अनुभव आला । स्वप्नीं वाटे जागेपण । तैशी अनुभवाची खूण । ऐसें आहे समाधान । बोलतांच न ये जाण । ॥ दशक सहावा समाप्त ॥ |